نظرآنلاین: در فرهنگ مردمان کهگیلویه و بویر احمد، درخت بلوط جایگاه ویژه‌ای دارد. از جمله آیین‌های موجود در میان مردم می‌توان به مراسم پل‌بُرون، قربانی، چاله‌گرم‌کنان و سوگندخوردن اشاره کرد که امروزه نیز گاه با همان سبک‌وسیاق گذشته انجام می‌شود که ریشه در سنن ایران باستان دارد. معرفی برخی از آداب و آیین‌های مقدس در ارتباط با بلوط:
آیین پل‌برون
مهم‌ترین باور و اعتقاد به تقدس درخت بلوط نزد مردمان کهگیلویه و بویر احمد را می‌توان در آیین مو بریدن در سوگواری این مردمان مشاهده کرد. در این آیین، زنان پس از بریدن موی سر خود، آنها را زیر درخت بلوط دفن کرده تا بدین طریق بتوانند مرگ را از جوانان خود دور کنند. آنان معتقدند که بین خود و موهایشان رابطه‌ای برقرار است و از آنجا که درخت بلوط ریشه‌هایی محکم و قوی دارد که باعث پایداری آن در مقابل باد هستند.
زنان کهگیلویه و بویر احمد زیر درخت بلوط موهای خود را دفن می‌کنند تا ریشه‌های موهایشان سست نشوند و دچار بیماری گَری نشوند. بنابراین دفن موی سر ـ و بیشتر موی زنان ـ در زیر درخت بلوط بعد از اتمام عزاداری از سوی همسر متوفی و نیز به طور معمول از سوی تمامی زنان منطقه در فصل بهار که با باران و زایش دوبارة طبیعت در پیوند و نماد زندگی است، انجام می‌شود. این رسم سابقه‌ای طولانی در فرهنگ ایران باستان دارد که در شاهنامۀ فردوسی نیز در هنگام مرگ سیاوش از سوی فرنگیس دیده می‌شود.
آیین قربانی زیر درخت بلوط
حیوان مورد نظر زیر درخت بلوطی در بالای کوه و یا زیر بوته‌ای در کنار رودخانه قربانی می‌شود تا خون آن به نشانۀ باروری زمین ریخته شود (شریعتی‌راد و همکاران، 1398، 69). گفتنی است که قربانی زیر درخت یادآور یکی از «کهن‌الگوهای معروف در گسترة جهان اساطیر و روییدن گیاه از خون است که این امر پیوند هر چه استوارتر خدای گیاهی را با سرسبزی و باروری طبیعت نشان می‌دهد و سرشت بارورانۀ آنها را برجسته‌تر می‌کند» (الیاده،1376، 270).
آیین چاله‌گرم‌کنان
در این آیین ضمن بردن سبزه بر سر قبور پیش از عید نوروز، هشت چوب بلوط را زیر سه‌پایه قرار می‌دهند. پس از روشن‌کردن آتش، برنج با شیر، آش یا عدسی پخته و بین اهالی تقسیم می‌شود. اما راز پختن برنج با هشت چوب بلوط را می‌توان در دعای آنان پیدا کرد:
مهر یارتون بو، سر پل چینوت نگهدارتون بو …….. مهریارتان باد و سر پل چینود(ت) نگهدارتان باد
هشت چوب بلوط به نشانه‌ی هشت یار میترا است؛ زیرا در مهریشت اوستا آمده است که هشت یار مهر، بر بلندا به منزلۀ ناظران پیمان نشسته است و پیمان‌شکنان را می‌پایند: «هشت تن از یاران او بر فراز کوه‌ها، همچون دیدبانانِ مهر بر بالای برج‌ها نشسته‌اند و نگران مهر دروجانند» (اوستا، 1392، 364). مردمان کهگیلویه و بویر احمد براساس همین دیدگاه و بنا بر کارکرد این ایزد در روز قیامت در داوری کردار نیک و بد مردمان بر سر پل صراط، آشی می‌پزند و برای خشنودی ارواح خود پخش می‌کنند.
سوگندخوردن به درخت بلوط
عمل سوگندخوردن نزد این قوم، آخرین راهکار برای اثبات درستی کلام و تشخیص درستکار از نادرستکار است. با توجه به پیشینۀ سوگند خوردن با برسم و شیرة گیاه در ایران باستان، در میان مردمان کهگیلویه و بویر احمد نیز سوگندخوردن به گیاه مرسوم است. آنان در پی اثبات درستی کلام خود به سبزی درخت و بیشتر درخت بلوط سوگند می‌خورند:
به ای سوزی بَلی قسم ……… به این سبزی درخت بلوط سوگند
قسم به ای پَرَلِ سَوز بَلِی …… به برگ‌های سبز بلوط سوگند
در سوگند ذکرشدة فوق، به نکته‌ای مهم اشاره شده است و آن تأکید بر واژة پر مربوط به درخت بلوط است. این مهم بر تقدس درخت بلوط اشاره دارد که در اعتقاد مردمان کهگیلویه و بویر احمد هر شاخه از درخت بلوط مساوی با یک بال پرنده است. این مردمان ارزش زندگی و حیات درختان را با زندگی انسان‌ها برابر می‌دانند؛
به همین دلیل برای حفظ درختان، اعتقاد دارند که بریدن یا شکستن هر شاخه از درخت بلوط مساوی با شکستن بال پرندگان است. در گرشاسب‌نامه، گرشاسبِ اسطوره‌ای در هندوستان با درختی روبه‌رو می‌شود که هرکس به وسیلۀ آهن، زخمی بر شاخ و تنۀ آن وارد می‌کند، درخت می‌نالد و می‌خروشد و خون از رگ‌های آن روان می‌شود. همین باور را در میان مردمان کهگیلویه و بویراحمد، دربارة درختان بلوط یا بنه سبزشده در کنار امامزادگان می‌توان مشاهده کرد.
برگرفته از مقاله «بلوط؛ یک میراث، یک فرهنگ» نوشته خانم ها سمیه صبوری و شهره جوادی که در شماره 36 نشریه هنرو تمدن شرق منتشر شده است. برای مشاهده متن کامل این مقاله می توانید اینجا کلیک کنید.
