بافت تاریخی شهر
چرا بافت تاریخی با بافت فرسوده اشتباه گرفته می شود و نحوه مواجهه با هر یک چگونه می تواند باشد؟
بافت و منظر تاریخی شهرها، نمایشی است از سرگذشت آن که خاطرات و حوادث بسیاری را در خود پنهان کرده و گنجینه های مادی و معنوی بسیاری را در درون خود به روزگار ما منتقل نموده است. با این حال گذشت زمان چهره آن را کهنه کرده و گاه گذران زندگی را در آنها سخت نموده است. از این رو در سال 1389 قانونی با عنوان قانون حمایت از احیاء، بهسازی و نوسازی بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری در مجلس شورای اسلامی و در جهت ارتقا کیفیت زندگی مردم به تصویب رسید. قانونی که عملاً در بسیاری از شهرها به تخریب بافت های تاریخی منجر شد.
مطابق با ماده 2 بند الف قانون ذکر شده، بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری، مناطقی از شهر هستند که در طی سالیان گذشته عناصر متشکله آن اعم از تأسیسات روبنائی، زیربنائی، ابنیه، مستحدثات، خیابان ها و دسترسی ها، دچار فرسودگی و ناکارآمدی شده و ساکنان آن از مشکلات متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی رنج می برند. حال آنکه با این تعریف بسیاری از بخش های بافت های تاریخی را نیز می توان در زمره بافت های فرسوده بر شمرد.
لذا به نظر می رسد بی توجهی به بحث های هویتی و زمینه های تاریخی در تعریف فوق که گام اول هدف گذاری محسوب می شود، سوء تفاهمی بزرگ را برای مجریان طرح به وجود آورده است. جایی که بخش بزرگی از بافت های تاریخی شهرهای ایران تحت عنوان بافت فرسوده، تخریب و با ساختمان های نوساز چند طبقه جایگزین شدند.
از سوی دیگر ناهماهنگی در میان دستگاه های متولی نیز، این امر را تشدید کرد. جایی که سهل انگاری سازمان میراث فرهنگی در تعریف و تدقیق عرصه و حریم بافت های تاریخی امکان مداخله به موقع و حفاظت از بافت های واجد ارزش را در بسیاری از موارد، از آنها گرفت و نگاه برنامه ریز و ماشینی شهرداری ها و اداره های مسکن و شهرسازی بافت های هویتمند شهری را با مجموعه آپارتمان های نوساز جایگزین کرد.
هر چند در سالیان اخیر ضوابط حریم بافت های تاریخی در برخی از شهرها مانند همدان به اجرا درآمده است؛ ولی به نظر می رسد، دیگر اثری از بافت تاریخی باقی نمانده که نیاز به حفاظت داشته باشد. با این حال و با همت برخی مسئولین در چند سال اخیر، ارتباط میان ارگان های مسکن و شهرسازی و میراث فرهنگی پر رنگ تر شده است و با اجرای طرح های بازآفرینی شهری در برخی از شهرها، تعدادی از بافت ها و خانه های تاریخی حفاظت و احیا شده اند.
محله جولان در شهر همدان نیز از جمله بافت های هویتمند و با ارزش تاریخی بود که از گزند این حوادث مصون نماند. بافتی متراکم و در جوار تپه هگمتانه، که سابقه بسیاری از ساکنین شهر به آنجا باز می گردد و خاطرات بسیاری را در ذهن اهالی خود به یادگار گذاشته است. جولان امروزه با عبور گذری هجده متری به دو پاره تقسیم شده است و ساختمان های نوساز، آپارتمان ها و ساکنان جدید جایگزین بافت تاریخی آن شده است.
از این رو به نظر می رسد شناخت دقیق موضوع و پیش بینی تبعات و اثرات بعدی آن، قبل از تصویب هرگونه قانونی الزامی می باشد. از سوی دیگر آموزش و توجیه کارشناسان دستگاه های متولی و مشاوران تهیه کننده طرح ها، نسبت به اهمیت موضوع، از دیگر ضروریات اجرای هر طرح محسوب می شود.
با همه این احوال و با وجود از دست رفتن بخش های زیادی از هویت ملی و منطقه ای شهرها، امروزه نیاز به هماهنگی و همکاری هر چه بیشتر میان ارگان های متولی در زمینه مستندنگاری کامل بافت های تاریخی باقیمانده، تدوین ضوابط مناسب در عرصه و حریم، آموزش و اطلاع رسانی عمومی و ارائه خدمات و تسهیلات منطبق با شان تاریخی بافت، بیش از پیش احساس می شود.
