دلایل بی نظمی، تضاد و دوگانگی در محلات شهر صنعتی آبادان

شهر صنعتی آبادان

چگونه در شهرهای صنعتی، سطحی از مساحت متعلق به ملحقات صنعت می تواند تعادل را در ساختار فضایی از بین ببرد؟

فضاهای پر و خالی در یک شهر می توانند محله های شکل گرفته از یک شهر باشند که با توجه به شبکه ی راه ها و نحوه ی دسترسی بین فضاها، کمیتی پویا از یک شهر را شکل دهند. محلات از مهمترین عناصر سازمان فضایی یک شهر است که در طول زمان مورفولوژی از آن شهر نمایان می سازد. بنابراین محلات مسکونی به عنوان هویت و اصالت  معماری و شهرسازی برای آن شهر محسوب می شود که باید در توسعه شهر به طراحی و برنامه ریزی آن توجه ویژه شود.

در شهرهای بومی ایران یکی از عوامل مهم در شکل گیری محلات مسکونی توجه به اقلیم منطقه است. همین امر سبب می گردد که طراحان و برنامه ریزان شهری از گذشته تا به امروز به ارتباط میان چگونگی قرارگیری محلات شهری در توپوگرافی، توجه ویژه داشته و برای طراحی کالبد بنا در بهره گیری از انرژی های طبیعی و یا مقابله با عوامل آزار دهنده محیطی تدابیری مناسب در نظر بگیرند و توجه به اصول اقلیمی را از ضروریات پایداری و نظم شکلی در مورفولوژی شهرها بدانند.

اما به نظر می رسد که در شهرهای صنعتی، علی الخصوص شهرهای تک هسته ای که اقتصاد اصلی شهر بر اساس یک فعالیت مشخص صورت می گیرد و عنصر اصلی صنعت مرکزیتی ایجاد می نماید که منجر به آرایش سایر عناصر فضایی شهر می شود، اقتضائات صنعت نقش مهم تری نسبت به عوامل اقلیمی ایفا می نمایند.

آبادان، شهری با اقتصاد نفتی از جمله شهرهای صنعتی تک هسته ای به مرکزیت پالایشگاه است که توانست در مدت زمان کوتاه باعث شکل گیری محلاتی در اطراف خود شود که این محله های مسکونی در زمره محلات مرفه نسبت به سایر محلات دیگر در این شهر می باشند. همچنین اگر کیفیت بنا- سطح سرانه های- میزان جمعیت- ارائه ی خدمات آموزشی، درمانی، رفاهی- مساحت اختصاص داده به فضای سبز را از جمله عوامل تاثیرگذار در ارتقا کیفیت سطح محلات یک شهر بدانیم محلاتی نیز که در جوار لوله های انتقال نفت شکل گرفته اند را می توان در دسته محلات توسعه یافته یا نیمه توسعه یافته در شهر آبادان به شمار آورد.

چنانچه عناصر صنعتی به مانند پالایشگاه و لوله های انتقال نفت را واقعیت شکل گیری شهر آبادان یا زمینه ی اصلی بدانیم، شکل گیری محلات مسکونی که در پیوند با زمینه و مقتضیات صنعت می باشند پیش زمینه ی ساختار فضایی آبادان را شکل می دهد که از کیفیت مطلوب کالبدی نیز برخوردار می باشند. اما هر چقدر محلات از مرکز (پالایشگاه) و لوله های نفت فاصله گرفته و در پسازمینه ی شهر شکل می گیرند دچار بی نظمی و آشفتگی در کالبد بنا می شوند.

برخلاف بسیاری از پژوهش ها که دلیل دو گانگی کیفیت محلات آبادان را تسلط شرکت نفت در برنامه ریزی محلات مسکونی برای مدیران و یا کارمندان شرکتی خود میدانند، این نگارش سعی بر آن دارد که علت این بی نظمی در کیفیت محلات مسکونی را در دورشدن از خطوط لوله های نفت و سایر عناصر صنعتی دیگر بداند. چرا که با شکل گیری محلات در پسا زمینه از ضوابط و مقرراتی مربوط به عناصر صنعتی به مانند سطح سرانه ها، مساحت ها و حریم ها کاسته شده و کیفیت چه به لحاظ کالبدی، فضایی، اجتماعی کاسته شده است.

بر اساس طرح تفضیلی شهر آبادان در سال 1390 آبادان دارای 39 محله ی شهری است. با توجه به نقشه ی آبادان بریم، بوارده و سیکلین در جوار پالایشگاه و لوله های نفت (زمینه) نسبت به سایر محله ها در سطح بسیار بالای کیفی و جایگاه مناسبی برخوردارند.

محلات نسبتا توسعه یافته نسبت به سطح سرانه و مساحت و کالبد بنا محلاتی چون امیری، فاز چهار، امیرآباد، منازل شرکتی، کوی فرهنگیان و … (پیش زمینه) است که در اطراف خط لوله های نفت شکل گرفته اند. محلات کارگری یک، کارگری دو، احمد آباد جنوبی، کوی کارون هلال بریم که از خطوط لوله های نفت فاصله ی بیشتری دارند جزو مناطق کمتر توسعه یافته و محلاتی چون بهار، کوی بهار، کفیشه، سده و … (پسازمینه) جزو مناطق محروم در آبادان به شمار می آیند.