«طهران» را با پای پیاده گز کنید!

توسعه مسیر‌های پیاده‌روی در محدوده قدیمی تهران از جمله برنامه‌هایی بود که از دوره گذشته مدیریت شهری تهران اجرایی شد. در آن زمان هدف این بود با کاهش ورود خودرو به محدوده قدیمی تهران با هدف کاهش ترافیک و ایجاد فضایی برای پیاده‌روی شهروندان این محدوده مرکزی تهران را به مسیر گردشگری تبدیل کنند. اکنون شهرداری تهران در نظر دارد با توسعه این مسیر‌ها البته به سبک طهران قدیم، بافت تاریخی پایتخت را عاری از خودرو‌های شخصی کند تا بحث شهروند محوری جایگزین خودرو محوری شود.

معابر انسان محور به جای خودرو محور

هر چند در طول ۱۰ سال اخیر مسیر‌های پیاده‌راه زیادی در بافت تاریخی مرکز پایتخت ساخته شد، اما یکی از انتقاداتی که به این مسیر‌ها از سوی شهروندان می‌شود، استفاده از سنگفرش‌های نامناسب در این محدوده است. در بیشتر مسیر‌های پیاده‌راه که در محدوده تاریخی شهر تهران ایجاد شده است، سنگفرش‌ها به عنوان نمادی که می‌تواند این مسیر‌ها را به هویت تاریخی این محدوده‌ها نزدیک کند، جایگاه ویژه‌ای دارد، این در حالی است که استفاده از این مصالح به دلیل بی‌کیفیت بودن و ایجاد مشکل در پیاده‌روی مردم باعث شده است تهرانی‌ها بعد از مدتی پیاده‌روی در این محدوده خسته شوند.

از سوی دیگر برخی مسیر‌هایی که با هدف پیاده‌راه سنگفرش شده‌اند نیز به دلیل تردد خودرو‌ها در ساعات معینی از روز با چنین مشکلاتی روبه‌رو هستند. هر چند هدف شهرداری تهران این بود تا با استفاده از سنگفرش و سختی تردد خودرو‌ها در این محدوده امکانی را ایجاد کند تا وسایل نقلیه مسیر جایگزین دیگری را برای رفت‌وآمد خود انتخاب کنند، اما اگر در نهایت قرار است این مسیر نیز برای عابران پیاده باقی بماند سنگفرش‌های به کار رفته امکان پیاده‌روی به شکل طولانی را از تهرانی‌ها می‌گیرد. مطالعات تاریخی نشان می‌دهد نهضت پیاده‌روی در ایران از شهر تبریز شروع شد. حدود سال ۱۳۰۰ بود که شهرداری تبریز تصمیم گرفت مسیری منتهی به کنسولگری کشور فرانسه در این شهر را با استفاده از سنگفرش به پیاده‌راه تبدیل کند. کار ساخت این مسیر چیزی حدود ۱۰ سال طول کشید. دلیل انجام این کار نیز این بود که کارکنان کنسولگری فرانسه با پیاده‌روی روی این مسیر غم غربت و دوری از وطن را کمتر احساس کنند و شب‌ها به یاد پیاده‌راه‌های پاریس در این مسیر قدم بزنند. مسیر نخستین پیاده‌راه ایران در تبریز در کوچه پاساژ محله مهاد مهین (میار میار) که محل استقرار هشت کنسولگری بود، شبیه پیاده‌راه محله شانزه لیزه ساخته شد. البته در تهران نیز مسیر‌های پیاده‌روی با قدمت نزدیک به ۱۰۰ سال وجود دارد که از جمله می‌توان به مسیر سنگفرش شده میدان حسن‌آباد تهران با قدمتی نزدیک به ۹۰ سال یا سنگفرش‌ها در مسیر خیابان سی تیر مربوط به زمان پهلوی اول اشاره کرد. به نظر می‌رسد ساخت مسیر‌های پیاده‌راه که از سنگفرش پوشیده شده است به طور همزمان در دو شهر تهران و تبریز در ابتدا آغاز شده است. سنگفرش‌هایی که در آن زمان برای پوشاندن کف خیابان‌ها و مسیر‌ها استفاده می‌شده، به گونه‌ای بوده که امکان تردد عابران پیاده و کالسکه‌ها از روی آن‌ها وجود داشته است.

مسیر‌های پیاده‌راه غیر از سنگفرش کف آن باید دارای ویژگی‌های دیگری نیز باشد که از جمله دسترسی عابران به فضای سبز، مبلمان شهری، اماکن خرید، تفریح و سرگرمی است. هر چند در تهران تنها مسیر پیاده‌راه باب همایون و سی تیر کمی از این امکانات برخوردارند و مابقی مسیر‌های پیاده راهی که در محدوده بازار ساخته شده‌اند، از این امکانات بی‌بهره هستند یا حداقل در گردش‌های شبانه تهرانی‌ها جایگاهی ندارند. با وجود تمامی مشکلاتی که به آن اشاره شد، آنطور که مدیر بافت و بنا‌های تاریخی شهر تهران می‌گوید، گسترش مسیر‌های پیاده‌راهی که بتواند یک کریدور به هم متصل گردشگری را در بافت تاریخی تهران ایجاد کند، در حال مطالعه و بررسی کارشناسی است.

کارشناسان شهرسازی در حال حاضر به این نتیجه رسیده‌اند که محدوده حصار ناصری باید به عنوان یک «حوزه شهری پیاده مدار» شناخته شود که علاوه بر حفظ جایگاه شاخص و اثرگذار اقتصادی خود در سطوح خرد و کلان کشور، با روند رو به رشــد ســکونت و ماندگاری اجتماعی و ارتقای کیفیت خدمات گردشــگری (محلی، ملی و بین‌المللی) مواجه است.

به همین دلیل توسعه مسیر‌های پیاده‌راه در محدوده منطقه ۱۱ تهران در دستور کار معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران قرار گرفته است. آنطور که ابوالفتح شادمهری می‌گوید این محدوده با برخورداری از یک شـــبکه پیاده‌راهی اشـــتراکی امن، ایمن و هم پیوند با مراکز تجاری، حکومتی، گردشـــگری و خدماتی، ضمن ارائه روایتی مناسب از تاریخ و فرهنگ طهران قدیم، محیطی مطلوب برای حضور شهروندان و گردشگران به وجود آورده است.
به همین دلیل ترکیب شبکه پیاده‌راهی با شبکه حمل‌و‌نقل همگانی و سایر شیوه‌ها و امکانات عبور و مرور، سبب شده است استفاده از خودروی شخصی در این محدوده کاهش یابد و رفت‌وآمد آسان، سریع، کم هزینه و پاک جایگزین آن شود.
برآورد‌های مدیر بافت و بنا‌های تاریخی نشان می‌دهد بهره‌مندی هسته‌های سکونتی از کیفیت‌های محیطی مطلوب و توسعه فعالیت‌های اقتصادی خرد، محله‌های این محدوده را به مکان‌هایی با پایداری اجتماعی بالا تبدیل کرده است.

هر چند مدیران شهری در تلاش هستند تا محدوده‌های مرکزی و تاریخی شهر تهران را به آنچه پیش‌بینی می‌کنند، نزدیک کنند، اما واقعیت با چشم‌اندازی که آن‌ها متصور می‌شوند بسیار متفاوت است، چراکه همچنان در قلب تهران نیز مسیر‌های پیاده‌راه در تسخیر خودروی برخی از کسبه است و شب‌ها هنوز امکان استفاده از این مسیر‌های پیاده‌راه برای شهروندان به عنوان یکی از گزینه‌های گشت و گذار و تفریح وجود ندارد. شادمهری بر این باور است که خروج تدریجی بورس‌های ناسازگار با کیفیت پیاده مداری و ورود فعالیت‌های خدماتی، رفاهی و اقتصادی پشتیبان گردشگری، شبکه‌ای از عرصه‌های عمومی و فضا‌های شهری سرزنده را به وجود می‌آورد که در کنار ارتباط مناسب با سایر مراکز شهری و فرا شهری؛ فضایی خاطره‌انگیز را برای زندگی، کار و گذران اوقات فراغت فراهم می‌کند. در حال حاضر کارشناسان معاونت شهرسازی و معماری در تلاش هستند مسیر‌های پیاده‌راه را در محدوده تاریخی شهر تهران به صورتی که در طهران قدیم ایجاد می‌شده است، اجرا کنند تا ماهیت مسیر‌های سواره با پیاده کاملاً قابل تفکیک و جدا از هم باشد.

اکنون در محدوده طهران قدیم جای کالسکه‌هایی را که اقدام به جابه‌جایی مردم در زمان‌های قدیم می‌کردند خودرو‌های برقی گرفته است، اما این امکان تنها در ساعات فعالیت بازار به عنوان قلب تپنده این محله‌ها وجود دارد و بعد از تعطیلی مراکز اقتصادی در این محدوده امکان دیگری برای استفاده شهروندان از این مسیر‌ها به عنوان یک پاتوق فرهنگی و گردشگری وجود ندارد. بر این اساس باید پیاده‌رو سازی بر خودرومحوری ارجعیت داده شود.