نشست «رفتار دوگانه با حقوق شهروندی » با سخنرانی محمد سالاری، رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران، سید امیر منصوری، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و همایون صادقی، پژوهشگر شهرسازی و معماری ۲۰ فروردین ۱۳۹۸ به میزبانی گالری نظرگاه برگزار شد.
سیدامیر منصوری که مدیریت این جلسه را به عهده داشت ابتدا به طرح موضوع پرداخت و با اشاره به استفاده از کلید‌واژه‌های حق به شهر و حقوق شهروندی در ادبیات مدیریت شهری گفت: «این کلید‌واژه‌ها مبتنی به یک پیش‌فرض است، فرض اول اینکه چنین حقی وجود دارد و دوم اینکه خود این حق نیز موضوع بحث‌های حقوقی است که هر روز جلوه‌های جدیدی از آن طرح می‌شود».
وی ادامه داد: «به عنوان مثال در موضوع دانشگاه تهران، فارغ از حقوق ساکنان، حق به شهر نیز مطرح است یعنی شهر تهران حق دارد یک مرکز پویا و فعال و یک مرکز زندگی‌بخش داشته باشد. بنابراین شهر را به عنوان موجودی شناختیم که حقوقی دارد که باید توسط دست اندرکاران رعایت شود. در این‌جا دیگر فرد مطرح نیست و شهر به عنوان یک پدیدۀ اجتماعی مطرح است. این موضوع یک نگاه جدید به مسألۀ شهر است».
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران اضافه کرد: «اخیراً ما با یک ماجرای پرچالش در مورد مصوبۀ شورای شهر تهران در مورد ۶۲ باغ مواجه شدیم و از منظر حق به شهر این موضوع مطرح شد که چرا مدیریت شهری چنین تصمیمی گرفت و چنین حقی را از شهر گرفت؟ معترضین به این مصوبه مطرح کردند که شهر حق دارد باغ داشته باشد و نفس بکشد و از مناظر طبیعی و تاریخی خود حمایت کند و این موارد را به عنوان حق به شهر نام می‌برند و در مقابل، مدیریت شهری در مقام دفاع از مصوبه، به حقوق مکتسبه اشاره می‌کند».
منصوری با بیان اینکه معیاری که از جانب هر دو طرف به آن اشاره می شود «حق» است گفت: «هر دو طرف با معیار حق به شهر صحبت می‌کنند، یکی به عنوان متولی شهر می‌گوید حقوق شهروندان و ساکنانی که به موجب قوانین تقاضایی کرده‌اند و تا نیمه‌راه رفتند باید ادا شود تا متضرر نشوند، معترضین نیز می‌گویند حق شهروندان این است که از داشته‌ها و ثروت شهرشان صیانت شود. اکنون این سؤال مطرح می‌شود که اگر دوطرف با یک معیار مواجهند، چرا این تفسیرها در رویارویی باهم متفاوت است؟ آیا این حق مبهم است یا برخورد ما برخوردی صادق با نگاه واحد به موضوع حق نیست؟ یعنی برخورد دوگانه با حق داریم، جایی یک حق کوچک را می‌بینیم و حق بزرگ را نمی‌بینیم. بین این سلسله از حقوق که آحاد مردم یا شهرها دارند کدام اولویت دارد؟»
نخبگان و صاحب‌نظران نباید بدون بررسی‌های کارشناسی سوار بر موج‌های فضای مجازی شوند
در ادامه محمد سالاری با بیان اینکه حق به شهر مفهوم گسترده ای دارد و انقلاب اسلامی ایران نیز در راستای بازپس‌گیری حق به شهر در تمام حوزه‌های تصمیم‌گیری شکل گرفت، گفت: «اما متأسفانه باید بگوییم امروز با گذشت ۴۰ سال از پیروزی انقلاب، در تحقق حق به شهر موفق نبوده‌ایم و بسیاری از مشکلات و چالش‌های امروز ناشی از عدم توجه به حق به شهر است».
وی ادامه داد: «ضرورت دارد مراکز پژوهشی و دانشگاهی و دیده‌بان‌های شهری موضوع حق به شهر و حقوق شهروندی را در ابعاد مختلف تبیین کنند».
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران یکی از رویکردهای مهم و اولویت شورای پنجم شهر تهران را باور و توجه جدی به مفهوم حق به شهر و حقوق شهروندی و عملیاتی‌کردن آن در تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌ها دانست و گفت: «به عنوان مثال می‌توان به لغو مصوبۀ برج‌باغ اشاره کرد. حقوق‌دانان می‌گویند حقی که از محل مصوبات و یا برنامه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برای فرد یا جمعی ایجاد می‌شود را نمی‌توان لغو کرد و به‌طور کلی بسیاری از آنان لغو مصوبۀ برج‌باغ را توسط شورای پنجم، خلاف حقوق شهروندی می‌دانند، چرا که در پیوست سوم طرح جامع و مقررات طرح تفصیلی مصوبۀ برج‌باغ با تصویب شورای عالی شهرسازی کشور مصوب شده است».
این عضو شورای شهر تهران اضافه کرد: «اما شورای پنجم در راستای مصلحت‌های کلان شهر و شهروندان و ممانعت از نابودی باغات باقی‌ماندۀ شهر، در آخرین روزهای سال ۹۶ در اقدامی تاریخی اقدام به لغو مصوبۀ برج‌باغ کرد».
سالاری اظهار داشت: «بسیاری از حقوق‌دانان و مدیران شهرداری تهران معتقد بودند تا قبل از لغو مصوبۀ برج‌باغ، حقوق مکتسبه‌ای برای برخی مالکین که اقدام به پرداخت تمامی عوارض متعلقه در فرایند قانونی و سیستمی صدور پروانه کرده‌اند، به وجود آمده است و این امکان و نگرانی وجود داشت که با شکایت آن‌ها به دیوان عدالت اداری، مصوبۀ لغو برج‌باغ ابطال شود».
وی تصریح کرد: «در خصوص ۶۲ باغ، نیز شورای شهر، هزینۀ عملکرد شفاف خود را پرداخت کرد در حالی که اگر پوپولیستی عمل می‌کرد و به موضوع روشنگری در خصوص این باغات ورود نمی‌کرد، نه تنها ۴۷۳ پرونده بلکه تعداد قابل‌توجه دیگری از باغات شهر، در این مدت ساخته می‌شد و شورای پنجم صرفاً با همان مصوبۀ لغو برج‌باغ تبدیل به قهرمان می‌شد اما این شورا با یک رویکرد کارشناسی و حتی تحکمی تصمیم به قفل‌کردن ساخت‌وساز در باغات را گرفت و این یک تصمیم درست بود که نتایج آن در گذر زمان مشخص می‌شود».
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران با بیان اینکه واقعیت این است که قرار نیست در این ۶۲ باغ ، برج‌باغ احداث شود ادامه داد: «متأسفانه همۀ منتقدین بدون مطالعه محتوای مصوبۀ شورا، در این خصوص اظهار نظر کردند».
سالاری توضیح داد: «در تعدادی از پرونده‌ها دو تا سه طبقه قرار است ساخته شود، تعدادی پرونده نیز به دلیل اینکه بعد از تصویب مصوبه تا قطعی‌شدن در هیأت تطبیق عوارض پرداخت کرده‌اند به موجب تبصره‌ای حذف شدند، تعدادی را نیز به دلیل میراثی‌بودن، شورا استثنا کرده و نهایتاً به موجب تبصره‌ای، به شهرداری تکلیف شده تمامی پرونده‌هایی که دارای درختان انبوه هستند، تملک یا تهاتر شوند و یا اقدام به انتقال حق توسعه و بارگذاری کند و به این ترتیب با ایجاد کمیتۀ فنی باغ قرار نیست در فرایند توده‌گذاری و صدور پروانۀ مابقی پرونده‌ها نیز درختی قطع شود».
رئیس کمیسیون شهرسازی و معماری شورای شهر تهران با اشاره به مرحلۀ گذار در اظهارنظرهای فضای مجازی و رسانه‌ای گفت: «متأسفانه پوپولیسم بر تفکر و باور عمومی و صاحب‌نظران و نخبگان سیطره انداخته است و پارادیمی ایجاد شده که تمام مسئولان در هر سطحی اپوزیسیون شده‌اند و می‌خواهند با زیرسؤال‌بردن همه، قهرمان شوند و این جای تأسف دارد».
وی افزود: «علی‌رغم اینکه فضای مجازی معنای واقعی رکن چهارم دموکراسی است و همۀ امیدواری ما برای اصلاح نظامات تصمیم‌گیری غلط، همین سرمایۀ عظیم و ارزشمند است اما یکی از آفت‌های جامعۀ امروز ما موج‌سازی‌ها در فضای مجازی است و متأسفانه نخبگان و صاحب‌نظران ما نیز بدون بررسی‌های دقیق و کارشناسی غالباً سوار بر این موج می‌شوند در صورتی که اگر نخبگان و صاحب‌نظران کنشگری مناسب داشته باشند می‌توانند در تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌ها تغییرات خوبی ایجاد کنند».
در کشور ما موضوع حق با موضوع زمین گره خورده است
همایون صادقی نیز در ادامۀ این نشست با طرح این سؤال که چه اتفاقی در مورد حقوق شهروندی در کشور ما افتاده است، اظهار داشت: «ابتدا باید این پیام خوب را داد که طی ۲۰ سال گذشته شرایط اجتماع از نظر گفت و گو و گفتمان بسیار بهتر شده است، یعنی در گذشته باید برای دریافت اطلاعات، منتظر چاپ روزنامه می‌ماندیم، به مرور زمان تعداد روزنامه‌ها افزایش یافت و فضای خبری باز شد و مردم جامعه نسبت به بعضی مسائل آگاه شدند. با آمدن موبایل، پیامک‌ها وسیله‌ای برای اطلاع‌رسانی شدند و سپس تلفن‌های هوشمند و لپ‌تاپ‌ها تبدیل به شبکه‌های ارتباط مجازی شدند. تحولی که تلگرام در کشور ما در حوزۀ اطلاع‌رسانی ایجاد کرد، انقلاب مشروطه ایجاد نکرد».
وی ادامه داد: «این رویداد یک بخش مثبت دارد که مربوط به تبادل اطلاعات است و بخش دیگر اقدامات شعاری و موج‌سازی و تخریب است. این از آسیب‌های شبکۀ مجازی است که گاهی موجب می‌شود که مخاطب واقعیت‌ها را نبیند».
این پژوهشگر شهرسازی و معماری با اشاره به موضوع مصوبۀ ۶۲ باغ بیان کرد: «بسیاری از کسانی که با موج تخریب شورای شهر همراه شدند حتی پاسخ استفساریۀ شهرداری را نخوانده‌اند و صرفاً با اخبار و موج‌سازی‌های فضای مجازی همراه شده‌اند، در صورتی که اگر قرار باشد شورا را قضاوت کنیم باید ابتدا پاسخ استفساریه را بخوانیم و ببینیم کجا خطا رخ داده است. همچنین باید بگوییم که دولت‌مردان و مدیریت شهری ما آگاه نیستند و نمی‌دانند از دموکراسی چطور استفاده کنند، افرادی که فضای مجازی را در دست دارند نیز نمی‌دانند. در حالیکه باید از این آزادی محافظت کرد، چراکه این حق را در عین حال که فعالیت سیاسی به ما داده شبکه‌های اجتماعی نیز به ما داده و ما باید این شبکه را بشناسیم تا بتوانیم از حقوقمان پاسداری کنیم».
وی با اشاره به اینکه در کشور ما موضوع حق با موضوع زمین گره خورده و زمین مسبب بروز تمام چالش‌ها است، گفت: «زمین در کشور ما یک کالای سرمایه‌ای محسوب می‌شود، تا پیش از دورۀ قاجار، این حق تابع قانون ارباب و رعیتی بود و اربابان در مورد زندگی رعایا حق داشتند. بعد از دورۀ مشروطیت هم همیشه نهادهای عمومی و دولتی به حقوق شهروندان تعرض کرده‌اند یا تفسیر به رأی کرده‌اند. در گذشته نیز برای ساخت بسیاری از خیابان‌ها و میادین که اکنون برای ما دارای ارزش هستند، از مردم اجازه گرفته نشد بلکه با استفاده از قوۀ قهریه، زمین‌های مردم تملک و تبدیل به خیابان شد. این روند در طول تاریخ ادامه پیدا کرد».
صادقی تصریح کرد: «موضوع زمین در کشور ما، موضوع بغرنجی است چراکه مشخص نیست دولت و شهرداری در طرح‌های توسعه و نوسازی شهری چقدر می‌توانند زمین تملک کنند و خلاء قانونی منجر به نابسامانی می‌شود. اگر ما برای موضوع زمین و حقوق مدنی و حق مالکانه در شهرها تعیین تکلیف نکنیم، نه درختان شهر را می‌توانیم نجات دهیم، نه آثار تاریخی را و نه طرح‌های توسعۀ شهرداری‌ها به‌درستی انجام نخواهد شد. واکنش‌هایی که امروز در مورد باغات و طرح‌های توسعۀ دانشگاه‌های تهران و الزهرا وجود دارد، حقی است که ما از طریق شبکه‌های اجتماعی داریم و باید راه پاسداری از آن حق را پیدا کنیم».
