هدایت سیلاب رودخانه فصلی به کانال های مصنوعی بتنی یا تسهیل عبور آن در مسیر طبیعی با بهره گیری از روش های منظرین؟

دبی آب عبوری از رودخانه فصلی ثابت نیست و این تنوع میزان آب، لبه و حاشیه متنوعی برای رود تعریف می کند. مهمترین چالش مدیریت شهری و سازمان های مربوط به تامین آب، کنترل سیلاب ناشی از طغیان این روددره ها است. دو عامل اصلی در سیلاب و طغیان رودخانه های فصلی موثر است، یک شیب بستر رود و دوم بارش های سنگین ناگهانی در زمان کم که منجر به سیلهای برق آسا (flash flood) می شوند.

 عموما خطر سیلاب منجر به ارائه راهکاری مهندسی مثل تبدیل بستر طبیعی رود به کانال های ذورنقه ای بتنی برای ساماندهی بستر رودخانه می شود. این اقدام نه تنها بستر طبیعی رود و پوشش گیاهی بومی آن را از بین می برد، بلکه منجر به سرعت گرفتن حرکت آب در مواقع بارش های طولانی و تشدید خطر طغیان کانال ها و وقوع سیلاب میشود.

متاسفانه در بیشتر شهرهای ایران شاهد جایگزینی بستر مسیل ها با کانال های بتنی و لوله های عظیم عبور سیلاب هستیم. توجیه مدیریت شهری در اینگونه موارد این است که، با در نظر گرفتن آمار بارش دهه های گذشته و پتانسیل سیلاب با بازگشت ۲۵ ساله، حداکثر میزان عبور آب فلان مقدار در ثانیه است و با جایگزین کردن مسیل با چند لوله بتنی به قطر مشخص یا احداث کانال ذوزنقه ای بتنی با ظرفیت لازم تمامی این خطر سیلاب کنترل خواهد شد. اما در لحظه وقوع حادثه همچون سیلاب دروازه قرآن شیراز در فروردین ۱۳۹۸، تمامی محاسبات مهندسی شکست خورده از آب در آمد و خسارات جبران ناپذیری به شهر و ساکنین آن وارد شد.

حال اگر بستر طبیعی مسیل از آلودگی ها پاکسازی و ظرفیت مورد نیاز برای عبور سیلاب با بازگشت ۲۵ ساله تامین گردد، و حریم رود دره از اضافات که شامل ساخت و سازهای مجاز و غیر مجاز آزاد شود، میتوان پوشش گیاهی بومی و وضعیت اکولوژیک رود دره را نیز احیا کرد.

اقدامات انجام شده در رودخانه فصلی تورنس

برای نمونه رودخانه فصلی تورنس در شهر آدلاید در استرالیا که محل عبور آب حاصل از بارشهای فصلی در این شهر است، تا حدود ۴۰ سال پیش دلیل اصلی وقوع سیلاب ها در حاشیه غربی بستر رود بوده است.

با طرح کنترل سیلاب و تملک تمام پلاک های حاشیه رود و حریم این رودخانه فصلی به طول ۳۲ کیلومتر از تپه های شرقی تا خلیج سنت وینسنت در غرب، ابتدا ظرفیت مورد نیاز عبور آب در بستر و حریم رود و سپس طرح منظر پارک خطی حاشیه رود در محیط طبیعی احیا شده که به طول ۳۲ کیلومتر شامل مسیر پیاده روی و دوچرخه سواری احداث شده است.

با ایجاد ظرفیت مورد نیاز عبور آب، به جز فصول پر بارش در سایر مواقع بستر رود خشک است و تخته سنگ ها، حوضچه های آب و آبگیر ها، پوشش های گیاهی بومی شخصیت طبیعی روددره را شکل داده اند.