در روایات تاریخی و کتب آسمانی آمده است که خداوند طوفانی بزرگ را در زمان حضرت نوح به قصد نابودی تمدن بشریت و عاری کردن زمین از هر پلیدی فرستاد. شواهد بر آن است که حال، بشریت در عمل دوباره رو به زوال است و نشانه آن بالا آمدن تصاعدی سطح آب های آزاد و وقوع طوفان های مهیب در دهه های اخیر است. سعدی شیرازی خوش بیان می کند که به شکرانه هر نعمتی فزون نعمت باشد و خدا نیز در قرآن به وضوح بیان نموده است که ناشکری بندگان از نعمت بخشیده شده، نعمت را از کف ببرد، و روی دیگر نبود نعمت چیزی جز بلا نمی باشد.

مایه مسرت است که در کشور ایران، حرکتی علمی، دانشگاهی، پیشرو و در سطح جهانی و در جهت حل مسئله گرمای جهانی آب و هوا و مخاطرات ناشی از آن روی داده است که تبلور آن با گزراشی با عنوان «روایت سیلاب های ایران ۹۷-۹۸» در مهر سال ۱۳۹۸ با تشکیل کارگروهی از ۱۶ تیم دانشگاهی و به ریاست محمود نیلی احمد آبادی، رییس دانشگاه تهران و رییس هیئت ویژه گزارش ملی سیلاب ها تنظیم و منتشر شده است.

با توجه به تازه بودن صورت مسئله در دهه اخیر، کشور ایران در این راستا، گام بزرگی را در جهت حفظ تمامیت ایران به لحاظ ملی بودن صورت مسئله و سیستمی و جهانی بودن آن، در خدمتی بزرگ به بشریت رقم زده است. جای تشکر است که جناب رئیس جمهور یکی از بزرگترین تصمیمات دوران ریاست جمهوری خود را با تشکیل این کارگروه و حل بحران رقم زده اند. که اگر این روند به درستی و به صورتی علمی و با دیدی فراجناحی پیش رود به قطع ثمری درخشان را برای حال و آیندگان رقم خواهد زد.

در این نوشته از منظری علمی و بر پایه گزارش فوق الذکر و مقالات مرجعِ مربوطه پرداخته میشود. با توجه به مقدمه بیان شده در این گزراش و دعوت از متخصصین به نقد از گزارش مذکور، و اذعان محمود نیلی احمد آبادی به پیش نویس بودن آن، نقدهایی وارد است.

در وحله اول، نقدی بنیادین به استفاده از کلمه «تاب آوری» وجود دارد که ترجمه کلمه انگلیسی Resilience به فارسی است و به اشتباه و به صورتی تحت الفظی مورد ترجمه فارسی قرار گرفته است. همانطور که از صورت این کلمه مشخص است، تاب آوری مرتبط به توان تاب آوردن می باشد.

با ارجاع به دفاع پایان نامه کارشناسی ارشد منظر اینجانب در سال ۱۳۹۴ در دانشگاه تهران و پیش تر از آن، با ارجاع به منابع مرجعِ موفق همچون گزارشات موسسه مطالعاتی تَسک فورس نیویورک، که بر پایه نظرِ نظریه پردازانِ مطرح در دهه های اخیر است، کلمه رزیلینس را در علوم مختلف بر اساس سیستمی منعطف، کارآمد، باززنده شونده، خود محافظت کننده و در عین حال مقاوم بیان می دارند. کلمه تاب آوری این تعریفات را در بر نمی گیرد و تنها به مقاومت پذیری که معادل انگلیسی کلمه Resistance می باشد، دلالت دارد.

به عنوان مثال در روانشناسی، فردی را فردِ موفقی در برابر مشکلات وارده می دانند که در مواجهه با اختلالات زندگی به صورتی منعطف، هم توان استقامت داشته باشد و هم اینکه بتواند با رویکردی درست و بر پایه شناخت از خود مسائل را حل نماید. کلمه رزیلینس در تعریفی صحیح به صورتی جامع بر «همزیستی» اشاره دارد؛ چرا که کلمه تاب آوری که به خصوص در شهرسازان طرفداران زیادی دارد، صحه بر مقاومت پذیری یک سیستم دارد و این خلاف چرخه طبیعت است. تجربه نشان می دهد هر کجا که ما خودمان را بخشی از طبیعت دانستیم، ماندگار گشتیم، و در غیر اینصورت اثری از ما جز یاد و خاطره ثبت شده در کتب باقی نمانده است.

نقد مهم دیگری که به این گزارش وارد است، منابع مورد استفاده در این گزارش است. بر اساس مندرجات ذکر شده، متن گزارش ارائه شده بر پایه اطلاعات سازمانهای دولتی، بازدیدهای میدانی، و تجارب و گزارشهای سیل کشورهای دیگر ارائه شده است. به صورتی علمی و منطقی، بهترین کار ممکن در جمع آوری اطلاعات صورت گرفته است.

ولی اشکال کار عدم توجه به نمونه های موفق در این راستا است و با توجه به نگاه جهانی و علمی مسئله، می طلبید که محققینی که این مطالب را گردآوری کرده اند، از نمونه های موفق بیشتر مانند ایالات متحده آمریکا که دهه ها است با سیل و طوفان دست و پنجه نرم می کند و یکی از بهترین کشورهاست که در این راستا اقدامات موثر علمی را در عمل انجام داده است، استفاده نمایند.

با مطالعه این گزارش ۱۲۲ صفحه ای، به وضوح نبود راهکارهای موثر در مهار سیل و چرایی مسئله آشکار است. چرا که در این گزراش تنها به مدیریت پس از بحران اشاره شده است. که خود دارای ضعف های مدیریتی ایست که در متون پیش تر ارائه شده در نظرآنلاین به آنها اشاره شده است.

نقش منظر در مطالعات و عمل

و در آخر، نبود نقش بین رشته ای منظر در حل مسئله است. با استناد به پایان نامه کارشناسی ارشد مذکور اینجانب در دانشگاه تهران، و بر پایه نظرِ کارشناسان مطرح در این راستا، که در کنوانسیون های مختلف معماری منظر و تغییرات اقلیمی جهانی اشاره شده است. معماری منظر را به عنوان رشته ای بین رشته ای و حلقهِ زنجیرِ واصلِ علوم مختلف، رشته ای تاثیرگذار در حل مسئله تغییرات اقلیمی دانسته اند و بر اساس شاخصه های، علمی، مهندسی، طراحی، مطالعاتی، فرهنگی، تاریخی، هنری و زیست محیطی، بهترین حد واسطی است که در طراحی فضاهای شهری و روستایی در تطبیق خود با تغییرات جهانی آب و هوا نقشی حیاتی را ایفا می نماید.

لذا، در گام بعدی تکمیل پیش نویس گزارش سیلِ حاضر، بخش مهم دیگر، تاثیر گذار و فصل الخطابی است که می بایست اضافه شود، و آن مطالبی جز راهکارها و استانداردهای مطالعاتی و طراحی بر پایه «رشته معماری منظر و رویکرد همزیستی» نمی باشد.

با توجه به تاثیر زیان بار سیل در استان گلستان به نسبت سه منطقه مطالعه شده در این گزارش، به ارائه خسارات مالی وارده بر این استان اشاره می کنیم. خسارات وارده به تاسیسات، زیرساخت ها و میراث فرهنگی مجموعا ۱۵۲۶ میلیارد ریال برآورد شده است. این تنها بخش کوچکی از خسارات مالی محاسبه شده در این استان و وارد آمده بر بدنه کشور است؛ و تنها منحصر به استان گلستان نمی باشد که محاسبه دقیق را به عهده متخصصین اقتصادی مربوطه در کلیت شهرهای متاثر از سیل در ایران می گذارم؛ که با رقمی بزرگ مواجه خواهیم شد.

با برنامه ریزی صحیح و بکارگیری برنامه مطالعاتی و علمی به روز و تخصصی کردن رویکردها و مسئولیت ها، با هزینه خیلی کمتر از خسارات وارده، به ساخت و ساز موثر خواهیم پرداخت و با جلوگیری از خسارات وارده با حفظ سرمایه و سازندگی بیشتر و موثرتر روبرو خواهیم بود.