چه تفاوتی در نوع منظر محلات مسکونی شهرهای نفت خیز خوزستان وجود دارد؟
در سال های اخیر نوع ساخت و ساز محلات مسکونی و سبک شهرنشینی مدرن در مناطق نفتی خوزستان دست مایه اکثر پژوهشگران و علاقمندان حوزه مسکن شده است. محلات مسکونی و نظام سلسه مراتبی (مهندسی،کارمندی، کارگری) در آبادان نه تنها به عنوان الگویی برای احداث منازل شرکت نفت در شهر همجوار خود (اهواز) شد بلکه بسیاری از متخصصین را بر آن داشت تا با نگاهی جزیی تر به مطالعه شکل گیری این محلات بپردازند.
اما نقدی که بر اکثر این پژوهش ها وارد است نوعی نگاه خُرد است که تنها به تاثیرات درون محله ای بین کالبد بنای مسکونی و استفاده کننده از فضا شده است. حال آنکه با نگاه منظرین به شکل گیری این محلات می توان در سطح کلان، تاثیر متقابل بر فضای شهری را مورد ارزیابی قرار داد. به نظر می رسد که با دانش منظر بتوان این خلاء ایجاد شده در پژوهش ها با رویکرد جزءنگر (تاثیرات کالبد در درون محله) و کل نگر (تاثیرات محله بر شهر) را برطرف نمود.
از آنجاکه سازمان فضایی بخش مهم از منظر یک شهر محسوب می شود، مفهومی برآمده از یک نگاه سیستمی به اجزای سازنده شهر است که فراتر از یک نگاه مطلق به اجزای کالبدی آن، مفهومی از نظم، نسبت و ارتباط میان اجزای یک شهر را در برمیگیرد. محله، یکی از قدرتمندترین عناصر سازمان فضایی، دارای منظری است که در تعامل انسان با محیط اطرافش (مسکن) شکل می گیرد.
این محیط نه تنها به عوامل کمی و کالبدی (شکلی) پرداخته بلکه به مسائل کیفی و معنایی (محتوا) نیز توجه دارد. حال اگر عنصر صنعت بتواند در شکل گیری اجزای سازنده شهر به مانند مرکز، ساختار، قلمرو و کل های کوچک، رابطه مندی بیشتری ایجاد نماید هویت اصلی منظر یک شهرصنعتی را تعریف کرده است. از آنجاکه شکل گیری محلات مسکونی در شرکت شهرهای نفتی به عنوان عینیتی از فضا تحت تاثیر صنعت می باشد منظر شکل گرفته در ذهن مخاطب منظری صنعتی است.
در شهر اهواز دو مجموعه مسکونی برای شرکت نفت با توجه به شرایط زمانی و مکانی ویژه در بخشی از شهر ساخته شد. این دو مجموعه مسکونی یعنی «نیوساید» مربوط به دهه پنجاه شمسی با خانه های ویلایی بزرگ و مصالح غالبا سنگی و عمدتا سقف های شیبدار تداعی کننده بیشتری از منظر منازل «بریم» در آبادان است و شهرک نفت دارای منظری از خانه های ویلایی نسبتا بزگ، مصالح اغلب آجری و پوشش های صاف مربوط به دهه شصت شمسی، که نقشه های آن مربوط به قبل از انقلاب می باشد؛ با حصاری گرداگرد محله و منطقه ای کاملا محافظ شده بخشی از منظر شهر به حساب می آیند که به صورت لکه های پراکنده از مرکز و ساختارشهر اهواز مکان یابی و احداث شدند. حال این پرسش مطرح می شود که با وجود تشابه کمی-کالبدی در منازل شرکت نفت چه تفاوت منظرینی بین محلات مسکونی شرکت نفت در اهواز و آبادان وجود دارد؟
در آبادان عنصر صنعت به مانند پالایشگاه و خطوط لوله اساس شکل گیری کل شهر است و کالبد صنعت توانسته نقش مهمی در ارتباط بین اجزا و عوامل سازنده شهر ایجاد نماید. چنین منظری، تصویری از یک شهر صنعتی است که محلات مسکونی آبادان به مانند بریم و بوارده فارغ از هیچ حصار و بارویی به عنوان یک کل کوچک از ساختار شهر دارای منظری جدا نشده از منظر شهر صنعتی محسوب می شوند.
در حالی که منظر محلات مسکونی در شهر اهواز بخشی از منظرصنعتی برای کل شهر به شمار می رود. اگر چه این محلات در درون خود از الگوی کامل منظر شرکتی بهرمند هستند ولی فاقد پیوند با ساختار شهر می باشند. بنابراین در یک نگاه کلان محلات مسکونی در آبادان منظری است برای شهر صنعتی در حالیکه محلات مسکونی شرکت نفت اهواز دارای منظری صنعتی برای شهر است.
