آیا منظر (Landscape) معادل فضای سبز (Green Space) است؟
در حوزه علوم تخصصی و آکادمیک، برخی مواقع خلط مباحث و عدم توجه به تعاریف بنیادین، پتانسیل های برخی از رشته های منفعل و بالقوه را کاهش داده، و عملکرد گروه های فعال را خدشه دار می کند، به گونه ای که به جای تربیت نیروی متخصص در حوزه خود، حوزه های دیگر را به عاریه می گیرند و در نتیجه هم خود دچار تقلیل گرایی تخصصی می شوند و هم اینکه با خلط مباحث در دیگر رشته ها، مبانی آموزشی را به حاشیه می برند.
یکی از این دیسیپلین ها، دیسیپلین معماری منظر است که با خلط مباحث تئوری در دیگر گروه ها، مفاهیم بنیادین آن خدشه دار و در جهت تربیت نیروی متخصص در دیگر رشته ها، خود تبدیل به مسئله و دغدغه می شود.
با رشد شهرنشینی، پیروی انقلاب صنعتی در عمل و تکیه بر عقلانیت مدرنیته، و فروکاهی جهان به دنیای دوقطبی دکارت از حیث نظری، توجه به علوم انسانی و ابعاد انسانی فضا در شهر رو به فزونی نهاد. ضرورت توجه به عرصه های بیرونی و طراحی فضاهای بیرونی توده های ساختمانی در محیط های شهری و حومه شهر، اهمیت یافت. منظر به مثابه مقوله ای عینی- ذهنی در راستای نگرش جدید نسبت به فضا، به مثابه علمی میان رشته ای در محیط های آکادمیک پا به عرصه تخصص نهاد.
هم اکنون در حوزه آکادمیک معماری منظر (Landscape Architecture) در دانشگاه های سطح یک دنیا در دانشکده های طراحی (Design) مبتنی بر مفاهیم نوین توجه به فضای انسانی ارائه می شود. به عنوان مثال در دانشگاه ملبورن گروه معماری منظر از رشته های معرفی شده در مدرسه دیزاین است که معماری منظر را پلی میان طراحی و محیط، هنر و علم معرفی می کند، و مسائل مربوط به اکولوژی، فرهنگ و اجتماع را به هم پیوند می دهد و هدف تربیت طراحانی برای طراحی فضاهای بیرون ساختمان اعم از خصوصی و عمومی، مقیاس کلان تا خرد است.
در دانشگاه تورنتو گروه معماری منظر از رشته های ارائه شده در دانشکده معماری، منظر و طراحی، دانشجویان را برای طراحی فضاهای بیرونی از مقیاس باغ تا منطقه و فضای شهری با گسترش علوم در حوزه های انسانی، محیط زیست، علوم اجتماعی و مهندسی آماده می کند و دانشجویانی از رشته های معماری، طراحی معماری، مهندسی معماری و طراحی محیط بدون گذراندن پیش نیاز، دروس طراحی از فضاهای میانی ساختمان ها با مقیاس خرد تا مداخلات در منظر شهری و سیاست گذاری ها در حوزه مسایل شهری را ارائه می دهد.
معماری منظر در ایران در دوره های تحصیلات تکمیلی فعالیت دارد که اغلب دانشجویان پذیرفته شده در این دوره ها، کارشناسی معماری را پشت سر گذاشته اند. دروس اصلی ارائه شده در دوره کارشناسی معماری نظیر: مبانی نظری معماری، معماری جهان، اسلامی و معاصر، فرایند طراحی در معماری، تنظیم شرایط محیطی، طرح های 1 تا 5، طراحی فضاهای شهری، طراحی فنی، تحلیل و طراحی روستا، مبانی برنامه ریزی فضاهای شهری و… دروس پایه نظیر؛ بیان معماری 1 تا 3، مقدمات طراحی معماری 1 تا 3، اسکیس 1 و 2، انسان، طبیعت و معماری و…، دانشجویان را جهت ورود به عرصه طراحی با تاکید بر طراحی توده-فضا در مقیاس خُرد آماده می کند.
در مقطع کارشناسی ارشد این رشته در زیرگروه هنر در تلفیق مهندسی و هنر از رشته های ارائه شده غالبا در دانشکده های هنر و معماری است که دروس اصلی آن شامل مبانی نظری و حکمت معماری منظر، تاریخ باغ و منظر جهان، طراحی منظر 1، 2 و 3، شناخت مصالح، اکولوژی، باغ ایرانی، گیاهشناسی کاربردی، دانشجویان را با مفهوم و مبانی منظر و کاربرد آن در طراحی آشنا می کنند.
گروه آموزشی مهندسی علوم باغبانی و فضای سبز از گروه های وابسته به دانشکده علوم و مهندسی کشاورزی دانشگاه های ایران می باشد. مهندسی فضای سبز (Landscape Design!!) در مقطع کارشناسی از گرایش های این گروه آموزشی است که در هشت نیم سال دروس اصلی نظیر؛ آبیاری عمومی، درختان و درختچه های زینتی، رسم فنی، چمنکاری، مساحی و نقشه برداری، اصول باغبانی، خاکشناسی عمومی، گلکاری، گیاهان آپارتمانی و… دروس پایه نظیر گیاهشناسی، جامعه شناسی شهری، اکولوژی، زیست شناسی و … و دروس تخصصی الزامی نظیر؛ تاریخ معماری !! و مهندسی فضای سبز، طراحی فضاهای شهری!!!، طراحی کاشت گیاهان زینتی، طراحی پارک و پارک سازی، مدیریت فضای سبز و… و در مقطع کارشناسی ارشد با ارائه دروس مبانی نظری فضای سبز، مدیریت گلخانه و نهالستان، طراحی فضای سبز در مناطق خشک، برنامه ریزی و طراحی تفرجگاه ها، روش های آماری در علوم کشاورزی، چمن های ورزشی، مواد تنظیم کننده رشد گیاهی و… دانشجویان را با مباحث علمی و کاربردی استفاده از انواع پوشش های گیاهی در پروژه های مربوط به فضاهای سبز آشنا می کنند.
حال سوالی که با آن مواجه می شویم : آیا مهندسی فضای سبز، همان مهندسی معماری منظر است؟
منظر با فرهنگ، تاریخمندی، هویت، اجتماع، کالبد، ذهنیت، زمان، مکان، فضا؛ مفهومی در حوزه نظر است که در طراحی منظر و یا معماری منظر؛ زیرساخت هایی مفهومی جهت مداخله یا حفاظت در مقیاس های خرد و کلان در محیط هایی که حضور انسان مفهوم آن را از محیط به سمت منظر سوق داده است، فراهم می نماید. فضای سبز وجه کالبدی و بخش کوچکی از ابعاد عینی منظر است. هنگامی که با عینک منظر به دیسیپلین معماری منظر نگاه شود، منظر فرای تزریق فضای سبز در محیط های شهری و بررسی فضای سبز موجود در محیط است. (تصویر 1)
