در حالی که دانشگاه ها از دو دهه پیش با تغییر رویکردی محسوس به سمت کارآفرینی سوق داده شده اند و گردشگری نیز از بسترهای مهم کارآفرینی به شمار می آید ولی پژوهش های انجام گرفته در کشور حاکی از این است که کارآفرینی در دانشگاه ها در بخش گردشگری به اندازه ظرفیت های عظیم این حوزه نبوده و زنان دانشگاهی بسیار کمتر از مردان به کارآفرینی در بخش گردشگری و هتل داری گرایش داشته اند.
این یادداشت به تبیین وضع موجود کارآفرینی زنان دانشگاهی در بخش گردشگری و چرایی آن می پردازد. درحال حاضر مفاهیمی چون ارتباط با جامعه، مسئولیت پذیری، رقابت، تولید، کیفیت، کارآفرینی و… وارد ادبیات دانشگاه ها شده و کارکرد سنتی و تئوری دانشگاه ها را ارتقاء داده و به نوعی مسئولیت اقتصادی و اجتماعی دانشگاه ها را افزایش داده است.
اشتغال دغدغه اصلی همه دانش آموختگان است و در ایران نیز به دلایل متعدد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این دغدغه پررنگ تر است. از این رو کارآفرینی به عنوان یکی از ابزارهای ایجاد اشتغال و تولید ثروت مورد توجه جوامع و دولت ها قرار گرفته و کارکرد دانشگاه ها به سمت کارآفرینی سوق یافته است.
یونسکو دانشگاه های نوین را جایگاهی می داند که در آن مهارت های کارآفرینی در آموزش عالی به منظور افزایش قابلیت های دانش آموختگان برای تبدیل شدن به کارآفرینان توسعه می یابد. کارآفرینی را تخریب خلاق هم می گویند چون بر هم زننده نظم طبیعی ایجاد اشتغال و تولید ثروت است. کارآفرینان کسانی هستند که به نیازهای جامعه توجه می کنند، آنها را به ایده تبدیل می کنند، ایده ها را پرورش می دهند و آنها را به کسب و کار تبدیل می کنند و در نهایت نیز از فکر و دانش ثروت خلق می کنند.
زنان به عنوان نیمی از جمعیت، سهم اندکی در اقتصاد ایران دارند. به صورت میانگین زنان باید مشارکتی حدود ۴۷ درصد در اقتصاد داشته باشند. ولی مشارکت اقتصادی زنان از ۹.۲ درصد در سال ۱۳۳۵ به اندکی بیش از ۱۶ درصد در سال ۱۳۹۸ رسیده که این میزان متناسب با تغییرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی جامعه زنان ایران در سایر حوزه ها نیست. قاعدتا زنان کارآفرین دانشگاهی زنانی تحصیلکرده هستند که به ایده ها توجه خاص داشته و آنها را به کسب و کار تبدیل می کنند.
آمار مربوط به حوزه کارآفرینی در گردشگری
در حال حاضر که بیش از 60 درصد از ظرفیت دانشگاههای ایران را زنان به خود اختصاص داده اند (در رشته های گردشگری و هتل داری تعداد دانشجویان و دانش آموختگان زن بالاتر از آمارهای کلی هم ثبت شده) ولی این نسبت در کارآفرینی رعایت نشده و رتبه ۵۴ از ۵۸ در جهان، آمار زنان ایران در کارآفرینی به طور عمومی است و برای زنان دانشگاهی رتبه ای جداگانه دیده نشده است.
بنابراین آمار مستندی از زنان کارآفرین حوزه گردشگری و هتل داری نیز در دست نیست. با این همه، تحلیل آمارهای اختصاصی کارآفرینی زنان دانشگاهی در گردشگری و هتل داری از رتبه اعلام شده برای کارآفرینی زنان ایران کار دشواری نیست و متاسفانه هیچ تناسبی با تعداد زنان دانشجو و دانش آموخته ندارد.
گردشگری خلاق به عنوان نسل سوم گردشگری بر لزوم تجربه، آموزش، رشد گردشگران، جوامع محلی و صاحبان کسب و کار در تمامی سطوح تاکید دارد. از این رو بستر بسیار مهمی برای شناسایی نیازها و ایده های جدید کارآفرینانه به شمار می رود. تنوع گونه های گردشگری در این نسل از سویی و اهمیت دادن به محتوا و عدالت محوری در ارائه و دریافت خدمات از سوی دیگر، بستر لازم را برای ایده پردازی، فرصت پژوهی، نواندیشی و کارآفرینی را فراهم می کند.
نگرش کارآفرینانه مقدمه کارآفرینی است و به این معناست که از نظر شخص کارآفرین ایجاد کسب وکار جدید، تا چه اندازه جذاب به نظر می آید. داشتن اعتماد به نفس کافی، فرصت جویی، ریسک پذیر بودن، استقلال طلبی و داشتن قصد کارآفرینی از دیگر ملزومات کارآفرینی در این حوزه به شمار می آیند که کمتر در میان زنان تحصیل کرده دانشگاهی بخش گردشگری و هتل داری دیده شده است.
افزون بر این به نظر می رسد آموزش های کلی تعاریف و مفاهیم کارآفرینی به جای آموزش های فرآیندی مبتنی بر تجربیات کار آفرینی افراد موفق منجر به کمبود دانش حاصل از تجربه های واقعی در این بخش شده و نبود نگرش کارآفرینی بین زنان تحصیل کرده حوزه گردشگری و هتل داری را تشدید کرده است.
تقویت مکانیسم های آموزشی، بالابردن انگیزه های فرصت پژوهی، برگزاری کارگاه های عملیاتی با کارآفرینان موفق حوزه گردشگری و هتل داری، شناسایی و درمان رفتارهای منفی کارآفرینی همچون نداشتن اعتماد به نفس کافی، برطرف کردن موانع محیطی و سازمانی می تواند بستر کارآفرینی زنان تحصیل کرده حوزه گردشگری و هتل داری را ایجاد نموده و نگرش کارآفرینی را تقویت نماید.
