پاسخ معماری شوشتر به منظر رود کارون

در شهر شوشتر و جداره رود کارون، با معماری متفاوت این منطقه روبرو هستیم که متأثر از جلوه‌های منظرین رود است. شهری که از آن به دشت میان ‌آب تعبیر می‌شود و معماری آن که محصول حرکت، کشمکش و قرار است، ساکنِ بستر رود شده است. در این شهر، معماری بر اساس عملکرد، پاسخ‌های متفاوتی در این بستر دارد. عملکردهایی نظیر خانه، پیاده راه، آسیاب و استراحت‌گاه که نمونه‌های آن به وفور در حاشیه رود به چشم می‌خورد هرکدام بر حسب نیاز خود، متأثر از پتانسیل‌های رود است. پتانسیل هایی که در هر مکان و شرایط تأثیری متفاوت بر معماری اعمال می کند. این فرصت به بررسی تأثیر پذیری معماری حاشیه رود کارون از این بستر می پردازد. و در یک نگاه محدودتر ، شهر شوشتر را بررسی می کند.

– خانه
خانه مستوفی با استقرار در لبه آرام رود شطیط با فرم U شکل، به سمت رود کارون جبهه گرفته است و چنین به نظر می رسد که این جهتگیری برای استفاده از منظر رود و تعدیل اقلیم طاقت فرسای منطقه انجام شده است. در این راستا جداره ای شفاف در کناره رود ایجاد شده که علاوه بر تأمین محصوریت بنا، منظر مقابل را در قاب‌هایی برای ساکنین به تصویر کشیده که چنین طرحی در ارتباط بصری و حسی میان معماری و منظر نقش به سزایی دارد. حتی ایجاد یک مهتابی در کنار این جداره چنین فرضیه ای را اثبات می کند که یکی از دلایل این جداره شفاف استفاده از منظر رود بوده . البته نمی توان تأثیر این ویژگی معماری را در مکش نسیم رود و ایجاد یک سیرکولاسیون هوای مناسب در اقلیم گرم و مرطوب شوشتر انکار کرد. با نگاهی متفاوت به خصوصیات بصری بنا می توان خط آسمانه صاف و بدون اوج و فرود خانه را متأثر از منظر آرام رود و هم جهت با آن دانست. زمانی این فرضیه قویتر می شود که در همین شهر ، خانه دیگری با ویژگی های کاملاً متفاوت را بررسی کنیم.

خانه مرعشی در کناررود گرگر بر فراز منظر پر‌انرژی آبشارها ساکن شده تا روح گرم خانه را با خنکای رود تلطیف کند. این خانه با ایوان مرتفع به شکل نظرگاهی رو به سمت آبشارها و مناظر طبیعی و با تأکید بر حرکت عمودی فرم برون گرایی را ایجاد کرده و این ویژگی را به جرأت می‌توان متأثر از منظر پویای آبشارها دانست. عمودی گرایی ، ایوان مرتفع در جهت منظر آبشارها و برون گرایی خانه مرعشی را می توان یک پاسخ هوشمندانه در برابر خرد اقلیم ایجاد شده در این قسمت از شهر دانست. در دره ای محدود و مرطوب و با اقلیم خاص منطقه راه حل دیگری به جز عمودی گرایی منطقی به نظر نمی رسد.

 پیاده راه 
بند «شادروان» گذری ساسانی بر روی انشعاب شطیط که با تداوم بر روی رود، مخلوق مفهوم حرکت است. با حضور خود، هم حرکت آب را محترم شمرده، و هم امکان نظر به رود را از زوایای غیرقابل دسترس فراهم کرده است. این بند، دسترسی به طرفین رود کارون را میسر کرده و تدبیری است تا با تجمع آب در پشت آن، انرژی لازم برای حرکت آسیاب‌ها فراهم شود. بند «گرگر» علاوه بر اتصال دو سمت رود گرگر (انشعاب جنوبی رود کارون)، مناظری از آبشارها را به تصویر می‌کشد. توپوگرافی زمین و حرکت آب از بالا‌دست به پایین‌دست، آبشارهایی در مسیر رود ایجاد کرده و شرایطی برای بهره‌گیری از آسیاب‌ها مهیا می‌کند. این بندها در مسیر رود برای استفاده از پتانسیل های فیزیکی و بصری رود مورد استفاده قرار گرفته.

 

– استراحت‌گاه 
فضاهایی با عنوان «کت» از دستاوردهای دیگر معماری است هنگامی که با منظر رود روبرو می‌شود. این فضاها در دل صخره‌های جداره رود برای تفرج ایجاد شده و می‌تواند به عنوان نظرگاه مورد استفاده قرار گیرد. در بعضی موارد از شوادان‌های خانه‌های کنار رود به کت‌های اختصاصی ارتباط داشته است. چنین نظرگاه‌هایی در خانه‌ها نیز به چشم می‌خورد که با وجود فرمی متفاوت، کارکردی یکسان دارد. به علاوه در کنار رود نمی‌توان بنایی را یافت که نسبت به بستر و منظر موجود بی‌توجه باشد.