تأثیرگذاری عناصر نفتی در سازمان فضایی شهر صنعتی خوزستان

نقش لوله های نفتی در شهرهای خوزستان

آیا شبکه های انتقال نفت توانستند نقش واحدی در سازمان فضایی شهرهای نفتی خوزستان ایفا نمایند؟

اهواز به عنوان یکی از وسیع ترین شهرهای صنعتی ایران محسوب می شود که شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب – بزرگترین تولیدکننده نفت ایران – شرکت ملی حفاری – بزرگترین شرکت حفاری کشور- شرکت فولاد خوزستان – از تولیدکنندگان بزرگ فولاد خام کشور- و برخی از بزرگترین کارخانه های مادر کشور در این شهر قرار دارند. پس از کشف نفت در مسجدسلیمان و انتخاب آبادان به عنوان مکانی جهت پالایش و صدور نفت، اهواز نیز گذرگاه مهم در مسیر شبکه های انتقال نفت قرار گرفت.

بزرگراه آیت الله بهبهانی در اهواز یکی از شاه راه های شهر به شمار می آید که علاوه بر اینکه محور ارتباطی مهم بین مناطق و نواحی عمده شهر می باشد دارای طول و عرض نسبتاً زیادی است که سهم به سزایی در شبکه معابر شهری اهواز را به خود اختصاص داده است. یکی دیگر از اهمیت های این خیابان، گذر شبکه انتقال نفت از شمال شرقی استان خوزستان (مسجدسلیمان) به جنوب غربی استان (آبادان) است.

اما راه لوله های نفت نتوانسته اند در این مسیر تأثیری را که در شکل گیری شهر آبادان در شرق پالایشگاه از خود به جای گذاشته اند را ایجاد نماید. همچنین با توجه به پتانسل های ارزشمند این مسیر از طرف برنامه ریزان و متخصصین هیچ تلاشی در جهت بهبود و سامان دهی فضای شهری در این بزرگراه متأسفانه صورت نگرفته است. در پاسخ به سؤال مطرح شده تأثیرگذاری لوله های نفت را می توان از سه منظر در پیش زمینه، زمینه و پس زمینه و نقش آن در سازمان فضایی شهر آبادان و اهواز بررسی نمود.

1- منظر لوله های نفت به عنوان محرکی در پیش زمینه دارای مفهوم عینی- ذهنی است که توانست در شهر آبادان نظمی در چیدمان عناصر شهر در محدوده حریم خود ایجاد نماید و مرکزیتی را به وجود آورد که بعد عینی آن در لایه های کالبدی و بعد ذهنی در لایه های معنایی آن نهفته است. این بعد ذهنی از انجام فعالیت های مشابه با صنعت شکل گرفت است.

به طور مثال می توان به احداث دانشگاه نفت آبادان در مجاورت مسیر راه لوله های نفت اشاره کرد. درصورتیکه در بزرگراه آیت الله بهبهانی شبکه انتقال نفت به عنوان محرک در پیش زمینه نتوانست خالق مرکزیتی که بار معنایی و ذهنی برای ساکنین داشته باشد، ایجاد نماید و تنها تأثیراتی در کالبد بنا و عینیت فیزیکی در اطراف خود به جای گذاشته است.

 2- دومین منظر بررسی لوله های نفت در زمینه می باشد که ریشه آن را می توان در محلات شکل گرفته در جوار لوله های نفت ارزیابی نمود. محلات مسکونی به عنوان یک کل کوچک از سازمان فضایی شهر مجموعه ای از اجزای به هم پیوسته است که از یک استقلال درونزا بهره می برند. تفاوت محلات شکل گرفته در آبادان بر اساس اقتضائات شرکتی و رتبه بندی های اداری است. این نظام سلسله مراتبی باعث شکل گیری محلات کارگری، کارمندی و مهندسی نشین در جوار لوله های نفت شد. حال آنکه در محلات شکل گرفته همجوار با شبکه انتقال نفت در اهواز فاقد چنین ارزش گذاری های شرکتی- اداری است.

3- اما بررسی منظر لوله های نفت در پسا زمینه باعث شکل گیری ساختار شهر می شود. ساختار به عنوان یک عنصر شاخص ریشه در نتایج عملکردی، اجتماعی و معنایی دارد. در نتیجه رابطه  ساختار با مرکزیت و محله های شهر بر شکل شهر و مفهوم شهر به لحاظ عملکردی، کالبدی و معنایی می تواند پیوند اساسی برقرار نماید.

لذا شکل و کلیت شهر آبادان در پس زمینه، زمینه و پسازمینه متأثر از لوله های نفت بوده حال آنکه در اهواز لوله های نفت در بزرگراه آیت الله بهبهانی صرفاً عنصری کالبدی در جهت انجام عملکرد انتقال نفت است و منظر شکل گرفته در حریم لوله ها منظری بی کیفیت و آشفته می باشد که فاقد بار معنایی برای ساکنین محلات مجاورش است.