طرح تفصیلی شــهر، مهمترین ابزار ســاماندهی نظام مند کالبدی شهر، محسوب میشــود که در مواجه با نارسایی های کالبدی- فضایی شــهر به کار گرفته می شود. علی رغم سابقه طولانی تهیه و اجرای آن ارزیابی میزان تحقق پذیری اهداف و موفقیت طرحهای تفصیلی به ندرت انجام شــده اســت. همان گونه که از آخرین بازنگری طرح تفصیلی شهر کرمانشاه 14سال می گذرد و به عبارتی بازنگری مجدد آن 6 سال است که به تعویق افتاده، در نتیجه بازخورد آن در نظام برنامه ریزی انعکاس چندانی نداشته است.
بنابراین، برای نیل به یک برنامه ریزی و مدیریت پویا، مستمر، منعطف و مبتنی بر واقعیات طرح های تفصیلی شهری، ارزیابی آنها گامی ضروری اســت. با توجه به اهمیت طرحهای تفصیلی در چهارچوب کلان برنامه ها و سیاستهای شهری سؤالات زیر مطرح می شود. چه روش یا روشهایی برای ارزیابی میزان تحقق پذیری اهداف طرحهای تفصیلی مناســب اســت؟ طرح تفصیلی شهر کرمانشاه تا چه حد محقق شده و چالش ها و موانع اجرا در آن چه بوده است؟
با وجود تلاش های انجام گرفته، اغلب طرحهای جامع و تفصیلی در حال حاضر نیز باوجود اصلاحات جزئی در شــرح خدمــات و برخی مصوبات جدید مربــوط به محتوای طرحها هنوز با همان رویکرد و فلســفه طرح های جامع تهیه می شوند. به عبارت دیگر مبانی نظری تهیه طرح های جامع و تفصیلی شهر کرمانشاه متکی به رویکرد مدرنیزم و اثبات گرایی و نشــأت گرفته از الگوهای غربی و عدم یکپارچگی نظام مدیریت شهری است.
این موارد سبب پیدایش مشکلات گسترده ای برای شهر و شهرنشینان شده است که پیشنهاد میشود برای ســنجش میزان تحقق پذیری طرحهای تفصیلی، مواردی نظیر ســنجش جهات توسعه شهر، شبکه معابر، کاربری های مختلف شهری و جمعیت، مورد بررســی قرارگیرد. اما با مطالعه و بررسی طرح تفصیلی شهر کرمانشاه مشخص می شود که این طرح یکی از ناکارآمدترین طرح های تفصیلی در بین کلانشهرهای کشور است که علیرغم اقدامات و اصلاحات کلی و جزئی هنوز به مطلوبیت مورد نظر نرسیده است. بایستی با واقع نگری و انعطاف پذیری در نحوه رویکرد به تعیین اهداف و ارزیابی امکانــات اجرایی به صورت مرحله به مرحله در حال اصلاح نواقص آن برآییم.
طرح های جامع و تفصیلی کرمانشاه با توجه به زمان طولانی تا تحقق آن با مشکلات زیادی مواجه شدکه از دیدگاه اینجانب شامل:
1 – اجرایی نشدن طرحهای جامع و تفصیلی به دلیل جزیره ای بودن اقدامات دستگاه های اجرایی و مشکلات ناشی از دستورالعمل های شرح خدمات.
2- عدم جامع نگری کافی در تهیه طرح های مذکور با در نظر گرفتن شرایط شهر و منطقه آن از نظر پتانسیل ها و محدودیت های موجود.
3 – تعویق در بازنگری به موقع که موجب ارجاع تعداد زیادی از درخواست های تغییر کاربری، افزایش تراکم و غیره از طرف شهرداریها به کمیسیون ماده 5 برای بررسی و تصویب می گردد.
4 -کمبود درآمد ناشی از اجرای طرح های مذکور که در نتیجه شهرداری کرمانشاه را به توافقات تغییر کاربری ها و افزایش
تراکم ها و غیره که بعضا مقطعی، غیراصولی و بدون آینده نگری است، وا می دارد.
5 – مراحل طولانی بررسی طرح جامع شهرکرمانشاه که باعث به هم ریختگی اطلاعات و مباحث شده و طرح تفصیلی زمان مفید خود را از دست بدهد.
6–مغایرت طرح تفصیلی با طرح جامع و وضع موجود و عدم انطباق سرانه های مشخص شده در طرح تفصیلی با وضع موجود.
هدف نهایی در طراحی شهری، دست یافتن به تصمیماتی در جهت ایجاد تحولات واقعی در شهر (طراحی شهری واقعی) است و نه تولید مجموعه ای از تصاویر رویایی و تحقق ناپذیر (طراحی شهری کاغذی). از این رو میتوان با ایجاد مجموعه ای از تغییرات در سیاست های جاری روند بررسی طرح ها را متحول کرد.
لذا طرح تفصیلی شــهر کرمانشاه بایستی به عنوان طرح فرادست طرح جامع که وظیفه اجرایی شــدن اهــداف و راهبردهای کلان را در مقیاس خــرد امکانپذیر می نماید پاسخگوی ایده های طرح جامع در زمینه کاربری، شبکه ارتباطی، تراکم، ساخت وســاز، اثر برنامه بر روی حمل و نقــل و جابه جایی، اثر برنامــه بر جنبه های اجتماعی و تغییرات جمعیتی و اثر برنامه بر کارکرد اقتصادی شــهر باشــند.
در عین حال این طرح باید دارای انســجام بیرونــی و درونی بوده تا با محیط و نظام برنامه ریزی و ســازمانهای اجرایی مربوطه انطباق یابنــد. علاوه بر آن اجرای طرحهای تفصیلی بدون مشــارکت مردم و منابع مالی مورد نیاز محقق نمی شود. هرچند اغلب روشهــای ارزیابی کنونی از نوع روشهــای ارزیابی (پیش از اجرا) می باشــند که عمدتــا در مرحله تهیه برنامه مورد اســتفاده قرار میگیرنــد و روشهــای ارزیابی (حین اجرا) و (پــس از اجرا) کمتر مورد توجه و اســتفاده می باشــند.
در حالی که اکثر مشکلات مربوط به طرح های تفصیلی در شهرکرمانشاه مربوط به اجرای ناموفق آنهاست اما با استفاده از روشهای نوین ارزیابی میتوان این خلاء را پر کرد. از میان روش های ارزیابی نوین، دیدگاه های عملکردی و انطباقی برای بررسی طرحهای شهری از کارایی بیشــتری برخوردار هستند که عمدتا بر اساس میزان موفقیت طرح های شهری در تهیه و اجرا مورد استفاده قــرار می گیرند.
لذا به نظر می رسد باید تغییراتی در فرآیند تهیه، شــرح خدمات و اجــرای طرح های تفصیلی صــورت پذیرد و در این راستا بی شک روش های بهره گیری از مشارکت بیشتر مردم (مهندسی اجتماعی) در کنار توجه به رویکرد سیســتمی مدیریت شهری در رابطه با ســازماندهی نهادهای برنامه ریزی و اجرایی محلی و پرهیز از ارائه طرح های صرفا کالبدی بدون در نظــر گرفتن نهادهای اجرایی، منابع مالی و امکانات لازم منشأ اثر است و موجب حذف یا به حداقل رساندن تأثیرات منفی طرح خواهد بود.
