هدف این متن، نقدی بر روند نوسازی و بهسازی مساکن فرسودۀ سکونت‌گاه‌های روستایی است تا از این طریق بتواند حقیقت روند کُند بازسازی و نوسازی مساکن روستایی را به مسئولین گوشزد کند. از یک طرف، مسکن، جا و مکانی است که مستقیماً با زندگی انسان ارتباط دارد و به تبع آن، هر چه مسکن از مطلوبیت و کیفیت لازم برخوردار باشد، در جهت رفع اولین نیاز انسانی یعنی سرپناه قدم برداشته است، بنابراین اهمیت پرداختن به آن بر کسی پوشیده نیست. از طرف دیگر مسکن روستایی در عین سادگی از پیچیدگی‌های زیادی تحت مؤلفه‌های اقتصادی‌_معیشتی، اجتماعی- فرهنگی و جغرافیایی- اقلیمی شکل می‌گیرد، لذا می‌طلبد که در نوسازی و یا بهسازی آن‌ها به این مؤلفه‌ها توجه شود. اینکه مسکن روستایی در قیاس با مسکن شهری از استحکام و پایداری کمتری برخوردار است، از سوی محققین روستایی بر آن مهر تأیید زده شده است. به هر حال انسان ساکن در هر جوامعی از جمله سکونت‌گاه‌های روستایی دارای حقی است که از یک سقف بالای سر مستحکم و مقاومی برخوردار باشد که آرامش روانی را به وی و تمامی اعضای خانواده القاء نماید. گذشته از کیفیت مواد و مصالح و شیوه‌های ساخت و ساز حاکم بر مسکن روستایی، از موارد مهمی که آرامش روانی ساکنین سکونت‌گاه‌های روستایی را برهم می‌زند، حوادث قهری طبیعی و در رأس آن زلزله است که با توجه به مکان‌گزینی فلات ایران بر روی گسل‌های متعدد، هر از گاهی موجبات تخریب مساکن در شهرها و روستاها شده که با تدقیق بر آمارهای موجود، میزان تخریب مساکن روستایی در هنگام بروز زلزله به مراتب بیش از مساکن شهری را نشان می‌دهد. براساس مطالعات زمین‌شناختی، حدود ۹۷ درصد از شهرها و روستاهای کشور ما در معرض خطرات ناشی از وقوع زلزله است. لذا به نظر می‌رسد مهم‌ترین اقدام سازمان‌های مسئول در امر بهبود وضعیت مسکن روستایی، نوسازی و بهسازی آن‌ها است.

از یک طرف، بررسی وضعیت نوسازی و بهسازی مسکن روستایی کشور نشان می‌دهد که ایران دارای ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار واحد مسکن روستایی است که حدود ۶۳ درصد از مساکن‌ روستایی یعنی ۳ میلیون و ۲۹۵ هزار واحد از آن‌ها نیاز به بازسازی فوری دارد. حدود ۲ درصد آن‌ها یعنی معادل ۸۱ هزار واحد در سال‌های بین ۱۳۷۶تا ۱۳۸۴ بازسازی شدند که این رقم بازسازی در سال‌های بین ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲ به یک میلیون و ۶۲۴ هزار واحد یعنی معادل ۳۱ درصد بود. این در حالی است که از سال ۱۳۹۲ رقم بازسازی مسکن روستایی اُفت شدید داشته و به ۲۰۰ هزار واحد در هر سال رسیده که تنها ۴درصد از کل مسکن‌های روستایی را پوشش می‌دهد. این در حالی است که مقاوم‌سازی خانه‌های روستایی اولویت دولت هند در سال ۲۰۱۷ میلادی بود که موفق شد تعداد ۵ میلیون واحد مسکونی روستایی را بازسازی کند و در سال آیندۀ میلادی تصمیم به بازسازی ۱۰ میلیون واحد مسکن روستایی را دارد. از طرف دیگر، تجربه‌های زلزله در کشور ما نشان می‌دهد که مسکن‌های روستایی شدیداً آسیب‌پذیر بوده و حدود ۶۳ درصد از آن‌ها با کوچکترین زلزله‌ها به طور کامل تخریب می‌شوند. این عوامل نشان می‌دهند که اولاً بایستی در بحث مقاوم‌سازی مساکن روستایی به دلیل آمار بالای مساکن نیازمند مقاوم‌سازی و ثانیاً سرعت‌بخشی به جریان مقاوم‌سازی را به دلیل آسیب‌پذیربودن آن‌ها در برابر بلایای طبیعی علی‌الخصوص زلزله را سرعت زیادی باید بخشید. زیرا حوادثی به این شکل، اصلاً قابل پیش‌بینی نیست و احتمال پیدایش آن در هر زمان و مکانی وجود دارد. نوسازی و بهسازی مساکن روستایی استان اردبیل نیز از این روند کُند مستثنی نیست. بر اساس آمار مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۵، استان اردبیل با جمعیت روستانشین به تعداد ۴۰۴۲۳۶ نفر، دارای تعداد ۱۲۰۴۸۱مسکن روستایی است که با لحاظ کردن درصد نیاز به نوسازی مسکن در کل روستاهای کشور، تعداد کل مساکن روستایی نیاز به نوسازی یا بهسازی در استان اردبیل به ۷۴۶۹۸ مسکن می‌رسد که از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب استان اردبیل توزیع شده است. ضمن اینکه با تدقیق در آمارهای سازمان زلزله‌نگاری کشور، استان اردبیل به دلیل قرارگیری در حوزۀ خطر زیاد، نیاز به توجه زیاد برای پرداختن به بحث نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده روستایی را دارد. چرا که زلزله‌های سال‌های گذشته همچون زلزله سال ۱۳۷۵ استان اردبیل که منجر به کشته‌شدن حدود ۱۱۰۰ نفر و تعداد زخمیان ۲۶۰۰ نفر و تعداد بی‌خانمان‌شدگان نیز ۳۶۰۰۰ نفر اعلام شده و در ۱۳۶ روستا موجبات تخریب مساکن روستایی را فراهم کرده بود، می‌تواند گوشزدی برای مردم و مسئولین استان اردبیل در پرداختن به موضوع مهم نوسازی و بهسازی مساکن روستایی باشد.

در جمع‌بندی کلی به نظر می‌رسد، بحث بازسازی مساکن فرسودۀ روستایی نیازمند دو جنبۀ مهم است که یکی مردم ساکنین در این مساکن بوده و بایستی تمهیداتی اندیشیده شود تا مردم قبل از وقوع حوادث به فکر مقاوم‌سازی مساکن فرسودۀ خود باشند و جنبۀ دیگر آن، توجه و حمایت‌های مسئولین از آن است که با تصمیمات جدی سعی در حمایت‌های مادی و معنوی از ساکنین و ارائۀ تسهیلات ارزان‌قیمت تشویقی در این مسیر، گام‌های اساسی را بردارند. زیرا بستر حاکم بر سرزمین ایران با گسل‌های پرخطر، مهم‌ترین و عینی‌ترین دلیل بر پرداختن به نوسازی و مقاوم‌سازی اصولی مساکن سکونت‌گاه‌های روستایی با تدقیق بر مؤلفه‌های فوق‌الذکر است و لاغیر.