مسئله مسکن، برنامه‌ریزی و سیاست‌های عرضه آن تا به حال چه روندی را طی کرده و با چه مسایلی مواجه بوده است؟
طبق گزارش‌های رسمی در سال های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۷ عملکرد تولید مسکن شهری و روستایی به شرح زیر بوده است (هفته نامه خبری ـ تحلیلی برنامه، شماره ۳۳۴):

و اما این مقایسه آماری چه نتایجی را ارائه می دهند؟
۱) نیاز به زمین شهری فزاینده است.
۲) برای تولید واحدهای مسکونی، بیشترین انگیزه، نرخ سود فوق عادی به اضافه رانت‌های نیمه انحصاری است.
۳) با اتخاذ سیاست‌های دولتی برای ارزان‌سازی مسکن، تمایل به ساخت واحدهای مسکونی در مناطق شهری بزرگ به ویژه کلان‌شهرهای هفت‌گانه که یک سوم جمعیت کشور را در خود جای داده‌اند، کاهش یافته است و این امر ممکن است از طریق نارساکردن عرضه نسبت به تقاضا موجب افزایش مجدد قیمت شود.
۴) کاهش تقاضاهای احتکاری و معامله‌گرانه (چیزی جدا از نیاز واقعی) موجب کاهش قیمت شده است.
۵) تولید مسکن روستایی به دلیل فقر و ضعف سرمایه‌گذاری به شدت آسیب‌پذیر بوده است اگر چه به دلیل اتخاذ سیاست‌های خاص احتمالاً در سال ۱۳۸۸ در آن بهبود نسبی حاصل شده باشد.
۶) اقشار کم درآمد شهری به دلیل نارسایی توان خرید و پس‌انداز به رغم کاهش قیمت، کماکان در محرومیت سکونتی به‌سر‌می برند.
راهبردهای موثر جهت برون رفت از این وضعیت چیست؟

با توجه به نکاتی که در فوق بدان¬ها اشاره گردید باید متذکر شد که اگر هدف، رفاه و تأمین مسکن اقشار پایینی جامعه باشد لازم است اقدامات راهبردی ذیل به طور موثر و مستمر پیگیری شود:
 تأمین زمین شهری با دسترسی و خدمات مناسب و معقول در داخل و اطراف شهرها.
 اعطای وام کافی و ارزان اما به طور قطع معطوف به تولید غیربازاری و به‌عبارت‌دیگر ساختمان‌سازی توسط بنگاه‌ها (شراکتی و تعاونی ویژه) برای متقاضیان ثبت نام شده.
 مالیات‌گیری از افزایش قیمت دارایی و معاملات «اسپکولاسیون»* زمین، مسکن و ساختمان.
 فرصت دادن به بنگاه‌ها و شرکت‌های سازنده‌ای که در جدول اولویت‌بندی سیاستگذاری‌شده تأمین مسکن قرار گرفته و حسب وظایف انجام شده خدمات، معافیت و تشویقی می‌گیرند.
 تغییر سیاست‌های وام دهی به نفع تولید مسکن مناسب، نوسازی و بهسازی جامع شهری و بافت¬های فرسوده.
سیاست‌های کنونی بخش مسکن را در قالب مسکن مهر، چگونه ارزیابی می‌کنید؟
سازمان نوسازی و بهسازی از وظایف خود که نوسازی خانه‌های آسیب‌پذیر مردم در مقابل زلزله، عقب ماندگی و آسیب‌های احتمالی مزمن است، عقب می‌نشیند و به طرح‌هایی در مورد معابر و عقب‌ نشینی و مرکز محله که بر روی کاغذ می‌مانند، دل خوش می‌کند و بدین ترتیب هدف‌های رفاه سکونتی روز به روز به غبار فراموشی سپرده می‌شود.
مسکن مهر آمده است تا رانت زمین را بشکند ، زمین ارزان واگذار کند و مردم نیازمند را صاحب خانه کند. اما طرح مسکن مهر از حیث احداث واقعی خانه‌هایی که مردم باید در آن ساکن شوند یا امید سکونت در آن بالا باشد خیلی موفق نبوده است. به گمان بنده، این به خاطر نادرست بودن اساسی و ذاتی طرح‌ها نیست اتفاقاً طرحی که بتواند مالکیت شخصی زمین را به مالکیت جمعی تبدیل‌کند و جلوی زمین‌گیر شدن پول و پس‌انداز و سرمایه خانوادگی را بگیرد و امکان ساخت واحدهای مسکونی در فضاهایی که از خدمات رفاهی، ایمنی، تجاری و عمومی (شامل آموزش و بهداشت) برخوردار باشند را بدهد و ساخت را در حیطه‌های تعاونی و غیرسودجویانه هدایت کند از بهترین و قابل دفاع‌ترین سیاست‌های ممکن برای تأمین مسکن (در کنار نوسازی بافت‌های فرسوده) به شمار می‌آید. اما چرا طرح مسکن مهر ناکام مانده است؟
 سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی و خدماتی دولتی پیشاپیش به سوی مکان‌های گزینشی و طراحی شده حرکت نکرده‌اند.
 دسترسی‌های شهری و شخصی به مکان‌های انتخاب شده کامل نبوده‌اند.
 وام‌های ویژه دایره‌ای(ساخت- خرید – سکونت)یعنی وام‌هایی که نه به خریدار بلکه به سازنده‌ای که برای سکونت خریدار می سازد تعلق می‌گیرد، مورد استفاده قرار نگرفته است.
 عزم سیاسی و مدیریتی برای خانه‌دار کردن مردم ذیل سیطره سیاست‌های سودجویانه و تبدیل دستگاه‌ها به صاحب‌کاران اقتصادی قرار گرفته است.
طرح مسکن مهر باید به کارشناسی مستقل و غیرسیاسی متوسل شده و با حفظ انگیزه‌هایش دگرگون شود و در مسیر راهبردهای قابل دفاع قرار گیرد و از فشار سود و بازار و دستگاه¬های انحصاری نهراسد. آیا متولیان طرح اساساً چنین توانی دارند؟

مأخذ : ص ۴۵ ماهنامه تخصصی منظر ، شماره دوم ، آذر ۱۳۸۸٫