پس از انقلاب اسلامی مداخله مستقیم (اعمال دولتی) و غیرمستقیم (اعمال توسط قوانین اجراشدۀ شهرداری‌ها) در بافت مرکزی شهر مشهد صورت گرفت. محدودۀ مداخلۀ مستقیم اجرای دو طرح عظیم به شرح زیر است:

طرح توسعۀ حریم حرم مطهر حضرت رضا (ع)

طرح توسعۀ حرم رضوی در سال ۱۳۶۰ توسط آستان قدس رضوی تهیه و به مرحله اجرا درآمد. هدف طرح توسعۀ حرم از ۱۲۰ هزارمترمربع به حدود ۶۹۰ هزار مترمربع تا سال ۱۳۸۰ بود. برای پیشبرد اهداف طرح توسعه، سازمان عمران و توسعۀ حریم حرم مطهر وابسته به آستان قدس رضوی تشکیل شد و به منظور اجرای این طرح، علاوه بر املاکی که در دورۀ پهلوی دوم، به منظور ایجاد فضای باز و سبز آزادشده بود؛ املاک و مستغلات موجود که بالغ بر ۲۵۰۰ قطعه زمین، اعم از تجاری و مسکونی که در مجموع حدود ۲۲۵۰۰۰ متر مربع مساحت را شامل می‌شد، توسط آستان قدس رضوی خریداری شد (آستان قدس رضوی، ۴۵:۱۳۷۱). نتیجۀ این طرح تخریب بخشی دیگر از بافت پیرامون حرم رضوی بود.

طرح توسعه حریم حرم مطهر حضرت رضا (ع)، مأخذ: آستان قدس رضوی

طرح نوسازی و بهسازی بافت پیرامون حرم مطهر

در این طرح اجرای یک رینگ جدید در نزدیکی حرم با مسیرهایی شعاعی که به حرم منتهی ‍‌‌‌‌می‌شوند، پیشنهاد شده است. اجرای این طرح به معنای تخریب تمام بافت پیرامونی برای تأمین نیازهای زائران و پارکینگ خودرو خواهد بود. مسیر مدور پیرامونی در نزدیکی حرم برای کاهش فشار ترافیکی محدوده پیش‌بینی شده و علاوه بر دسترسی سواره، چهار مسیر پیاده را به عنوان تفرجگاه در نظر گرفته است. مشکل اساسی طرح، مواجهه با مالکانی است که مایل به ترک زمین خود نیستند. پیش‌فرض‌های اولیه از اجبار مالکان مبنی بر فروش و ترک املاک خود و نادیده‌گرفتن فرآیند مشارکت فعال ساکنان و شهروندان در مسیر اجرایی‌شدن طرح، حکایت دارد. سلسله مراتب دسترسی در مسیرهای طراحی‌شده، جانمایی فضاهای اقامتی و پارکینگ‌ها به گونه‌ای است که زائران ثروتمند (که حداکثر ۳۰ درصد از زائران را شامل می شوند) بدون مواجهه با دیگر بخش‌های شهر از طریق خیابان‌های جدید با هتل‌های مجلل مستقیماً به حرم راه می‌یابند. به منظور احیای کالبدی منطقه در طرح فوق استفاده از سبک‌های جدید ساختمانی پیشنهاد شده است. این طرح به افزایش تضاد شهری دامن زده و به حاشیه‌نشینی اقشار کم‌درآمدی که امکان کسب درآمد از زوار برایشان فراهم بود، منجر شده است. طرح طاش نمونۀ روشنی از تلاش مجریان آن برای پیوستن به اقتصاد جهانی محسوب می‌شود که با تضعیف قدرت‌های محلی در شهر همراه شده است (Keimanesh,2011:89).این طرح توسط مهندسین مشاور طاش تهیه و در سال ۱۳۷۸ در شورای عالی شهرسازی و معماری و کمیسیون مادۀ پنج به تصویب رسید.

طرح مصوب در شورایعالی شهرسازی و معماری و کمیسیون ماده پنج. مرداد ۱۳۸۷، مأخذ: وزارت مسکن و شهرسازی

در تاریخ ۶ شهریور ۱۳۹۶ شورای عالی معماری و شهرسازی لغو طرح نوسازی و بهسازی بافت پیرامون حرم مطهر را به تصویب رساند. شورای عالی شهرسازی «برنامۀ راهبردی بهسازی و هدایت موزون توسعه در بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع)» را مورد بررسی قرار داد و ضمن تأکید بر کلیۀ رویکردها و مفاد مصوبات پیشین شورای عالی مقرر شد:

۱. با عنایت به مفاد مصوبۀ مورخ ۹۳.۱۰.۸ و ۹۵.۱.۲۳ شورای عالی شهرسازی و معماری و به جهت لزوم پاسخگویی به مسائل مربوط به محدودۀ پیرامون حرم مطهر در پیوند با کلیت شهر مشهد به ویژه حوزۀ مرکزی شهر، ضروری است طرح حوزۀ مرکزی شهر تهیه شده و به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری برسد.

۲. به منظور جلوگیری از تداوم اقدامات مغایر با حفاظت از حیثیت مکان و ارزش‌های ملموس و ناملموس بافت تاریخی_فرهنگی پیرامون حرم مطهر، از این تاریخ، طرح نوسازی و بهسازی بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع) – مصوب سال ۱۳۸۷- لغو و اجرای آن متوقف می‌گردد.

۳. راهبردهای «برنامۀ بهسازی و هدایت موزون توسعه در محدودۀ حرم مطهر رضوی» به شرح پیوست مورد تأیید قرار گرفته و مقرر می‌شود اصلاح و تکمیل برنامه بر اساس اهداف و راهبردهای تکمیل‌شده صورت پذیرد.

۴. مقرر شد گزینۀ دوم ارائه‌شده توسط مشاور (موسوم به حداکثر تغییر در طرح ملاک عمل- نقشه پیوست) پس از انجام اصلاحات با رویکرد حداقل مداخله در بخش‌های باقی‌ماندۀ بافت شهری (بخش‌هایی که مشمول اجرای طرح نشده‌اند) و با رعایت موارد مندرج در بند ۶ مصوبه، مبنای پاسخگویی به مسائل جاری موجود در روند ساخت‌وسازهای بافت‌شهری پیرامون حرم و تهیۀ طرح تفصیلی ویژه قرار گیرد.

۵. به منظور تجدیدنظر بنیادین در مبانی نظری و سازوکارهای تهیه، راهبری، تصویب، اجرا و نظارت بر طرح و برنامه ناظر بر سامان‌دهی بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع)، بر مبنای شأن و حیتثیت مکان، مبتنی بر استمرار هویت معنوی و تاریخی مجموعۀ حرم مطهر و بافت شهری بلافصل آن و توجه به مفهوم زیارت و سکونت، متضمن وجوه تاریخی، اجتماعی، اقتصادی، حقوقی و پیوند محدوده با شهر، طرح تفصیلی ویژۀ محدودۀ پیرامون حرم مطهر، با توجه به گزینۀ دوم، توسط شرکت عمران و بهسازی شهری و تحت راهبری و نظارت شورا موضوع بند ۹ مصوبه تهیه گردد.

۶. در تکمیل گزینه دوم و ارائۀ پهنه‌بندی و ضوابط آن، رعایت موارد زیر الزامی است:

الف. در مورد محور شارستان: حذف بخش‌های اجرانشده محور شارستان، تغییر مقطع عرضی و کاهش عرض سواره در بخش‌های اجراشده.

ب. در مورد ره‌باغ‌ها: تبدیل ره‌باغ‌های اجراشده به گذر تجهیزشدۀ پیاده، توقف اجرای امتداد ره‌باغ‌هایی که به صورت نیمه اجرا شده‌اند و تبدیل امتداد مسیر به گذر تجهیزشده پیاده، حذف ره‌باغ‌های اجرا‌نشده طرح بهسازی و نوسازی، انطباق ره‌باغ‌ها بر امتداد گذرهای تاریخی تخریب‌شده و احیای گذرهای مذکور.

ج. ضروری است پهنه‌بندی‌ها و ضوابط گزینۀ دو بر اساس موارد زیر اصلاح شود:

ج-۱. کلیۀ رویکردهای مصوب شورای‌عالی شهرسازی و معماری از جمله توجه به مقیاس انسانی و ایجاد هماهنگی در ساخت و سازهای جدید با ویژگی‌های بافت‌تاریخی، مراکز محلات و کانون‌های فرهنگی و اجتماعی و…)، رعایت دانه‌بندی اصیل بافت تاریخی، کاهش تراکم‌ساختمانی، حفظ، حمایت و ارتقای کارکرد سکونت در محدوده طرح؛

ج-۲. توجه به مفاد بند ۴ مصوبه، موضوع حداقل مداخله کالبدی در بافت‌شهری که مشمول طرح نوسازی و بهسازی نشده‌اند؛

ج-۳. رعایت ضوابط حرایم حرم مطهر امام‌رضا (ع) – مصوب سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری- ضوابط حرایم کلیه آثار ثبتی و ضوابط عمومی حفاظت از بافت‌های تاریخی.

۷. گزینه دوم ارائه‌شده توسط مشاور، بر اساس موارد مذکور در بند ۶ و با توجه به مصوبه مورخ ۹۶.۳.۱۷ کمیسیون ماده پنج شهر مشهد، ظرف مدت سه ماه از ابلاغ مصوبه اصلاح و تکمیل شده و پس از تأیید کمیتۀ تخصصی معماری، طراحی‌شهری و بافت‌های واجد ارزش، توسط دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری ابلاغ گردد.

۸. ضروری است نظام تشکیلاتی مشارکت‌های مردمی و عمومی جهت حفاظت، بهسازی و ارتقای وضعیت اجتماعی و کالبدی محدودۀ پیرامون حرم مطهر تهیه گردد.

۹. به منظور سیاستگذاری جهت تهیۀ طرح تفصیلی ویژۀ بافت پیرامون حرم مطهر امام‌رضا (ع) و راهبری اجرای گزینه مصوب، شورای راهبری طرح پیرامون حرم مطهر امام‌رضا (ع)، متشکل از اعضای کمیته تخصصی معماری، طراحی‌شهری و بافت‌های واجدارزش و نمایندگان استانداری خراسان‌رضوی (در موارد مرتبط) تشکیل گردد. دبیرخانه شورا در وزارت راه و شهرسازی مستقرشده و آیین‌نامۀ داخلی شورا در اولین جلسه تنظیم و به تأیید دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری برسد.

۱۰. تا زمان تصویب طرح تفصیلی ویژۀ بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع)، صدور پروانه‌ها با استعلام از مشاور تهیه‌کننده برنامۀ راهبردی بر مبنای گزینۀ دوم و بر اساس چارچوب‌های تعیین شده توسط شورای راهبری انجام شود.

۱۱. با توجه به اهمیت احصاء و بررسی حقوق مکتسبه ایجاد‌شده در محدودۀ مذکور و تأثیرگذاری آن بر طرح، کمیتۀ حقوقی متشکل از نمایندگان استانداری خراسان رضوی، معاونت معماری و شهرسازی، شرکت عمران و بهسازی شهری، ادارۀ کل راه و شهرسازی خراسان رضوی، شهرداری مشهد، مدیرکل دفتر حقوق وزارت راه و شهراسازی و دو نفر عضو حقوقدان تشکیل شده و موضوعات مذکور را پیگیری نماید. نتایج حاصل از بررسی‌ها در طرح لحاظ گردد.