طرح‌های هادی روستایی که اجرای آنها در ایران از سال ۱۳۶۲ شروع شد، در واقع مهمترین ابزار مدیریت توسعه روستایی در ایران است که تجدید حیات و هدایت روستاها به لحاظ کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از جمله اهداف مورد نظر در اجرای این طرح‌هاست. در چرایی اینکه بافت‌های سنتی روستایی را به چه شکل و با چه ضرورتی حفظ کنیم، بایستی تعریف جامعی از روستا داشته باشیم. طبق تعریف مرکز آمار ایران، روستا متشکل از تعداد جمعیت حداکثری ۵۰۰۰ نفر است که پایه اقتصادی خانوار ساکن آن را دامداری و یا کشاورزی تشکیل می‌دهد.
طبق آخرین آمار جمعیتی بنیاد مسکن ایران در سال ۱۳۹۴ جمعیت روستایی ایران ۵/۲۸ درصد کل جمعیت کشور را تشکیل می‌دهد که این موضوع دلیلی بر ضرورت توجه به سکونتگاههای روستایی است. روستاهای ایران از قدیم مصالح خود را به قول مرحوم استاد پیرنیا ایدَری یا همان جایی تهیه می‌کردند. با اینکه این انسان‌های پاک‌سرشت از سواد و علم آکادمیکی برخوردار نیستند اما با مطالعه در ساخت و سازهای آنها شاهد نگاه علمی آنها به موضوعات ساخت و ساز هستیم.
در دوره‌های اخیر یک بدبینی خاصی نسبت به ساخت و سازهای سکونتگاههای روستایی پدید آمده است و این طور به نظر می‌رسد که سکونتگاههای روستایی از دوام کمتری در مقایسه با ساخت و سازهای شهری برخوردار هستند. می‌توان گفت شروع این موج بعد از زلزله رودبار و بم تشدید شده و ناشی از تخریب بافت‌های روستایی مناطق اطراف این شهرهاست. اگرچه دکتر «محسن سرتیپی‌پور» در این خصوص مقالات متعددی تألیف کرده که این سکونتگاه‌ها را از منظر پایداری سازهای مورد نقد کامل قرار داده است، اما با این حال می‌توان سکونتگاه‌هایی از روستاهای ایران را مثال زد که علاوه بر داشتن قدمت بالای آنها، از پایداری کاملی برخوردار هستند. برای مثال وجود فضاهایی همچون قلعه دفاعی و آتشکده در داخل بافت روستای پالنگان کردستان نشان از قدمت بالای این روستا دارد. معماری این روستا به رغم چندین زلزله مهیب از پایداری کامل برخوردار بوده و همچنان پاسخگوی نیاز ساکنین بوده است. پس دانش ساخت این سکونتگاه‌ها آن‌چنان جامع بوده که می‌تواند ریشه در اندیشه‌های پایدار داشته باشد.
در جریان طرح‌های هادی روستایی، عدم شناخت از ریشه‌های تاریخی و اصالت بافت حاکم بر روستاها، آسیب‌های زیادی را بر حیات روستایی ایران وارد کرده است. روستای اَندَبیل از روستاهای تاریخی شهرستان خلخال بوده که وجود سه چشمه تاریخی آن باعث شکل‌گیری سه محله با هویت محلی شده است. اجرای طرح هادی در بافت و به دنبال آن عدم توجه به کمبود آب‌های زیرزمینی و همچنین کدهای ارتفاعی معابر، موجب خشک‌شدن این چشمه‌ها شد. این اتفاق موجب از هم‌گسیختگی هویت مکانی و اصالت حاکم بر آن روستا شد؛ چنانکه روستایی که تا سال‌های اخیر به عنوان روستای «مهاجرپذیر» مطرح بود، به روستای «مهاجرفرست» تبدیل شد.
براساس پژوهش دکتر «زرگر» در کتاب «درآمدی بر شناخت معماری روستایی ایران»، شخصی در روستای فرسیه که با اخذ وام از بنیاد مسکن اقدام به احداث ساختمانی با مصالح شهری نموده بود، پس از اتمام کامل عملیات ساخت و ساز، ساختمان را تخریب کرده و نسبت به فروش آجر، تیرآهن، درب و پنجره آن اقدام نموده است. همچنین در روستای کَنزق شهر سرعین استان اردبیل، که بر اثر زلزله سال ۱۳۷۵ به کلی تخریب شد، مسئولین بنیاد مسکن اقدام به جابجایی مکانی روستا نمودند. در این اقدام نقشه‌ای کاملاً شهری و شطرنجی (بر خلاف بافت ارگانیک روستا) را به بافت روستای جدیدالاحداث تحمیل نمودند و بدون توجه به پایه‌های اقتصادی روستائیان، طرح معماری‌ای پیشنهاد دادند که مشخص بود که هیچ‌گونه مطالعه‌ای در درون بافت قبلی انجام نشده است. به دنبال آن ساکنین محلی بعد از تحویل سکونت‌گاه‌هایشان اقدام به ساخت فضاهای نگهداری دام به صورت خودجوش در فضاهای باز آنها کردند (پیمایش‌های میدانی نگارنده از بافت روستای کنزق، ۱۳۹۱).
ازآنجاکه سکونتگاههای روستایی محل پیوند زیست انسانی با کالبد معماری آنهاست و طرح‌های هادی روستایی در جهت برنامه‌ریزی کالبدی در بافت به وجود آمده‌اند، لذا توجه به زیست روستائیان را واجب می‌نماید. در واقع عدم توجه به هرکدام از آنها در طرح‌های پیشنهادی شرکت‌های مشاور در قالب طرح‌های هادی روستایی، موجب آسیب زیستی ساکنین خواهد بود و این موضوع نشان می‌دهد که روستائیان در ساخت و سازهای فاقد تفکر، عملاً راحت نیستند و در حال حاضر معماری هم‌راستا با نیاز واقعی و بومی آنها به عنوان یک رویای دست‌نیافتنی برای روستاییان تبدیل شده است. لذا به نظر می‌رسد انجام طرح‌های هادی روستایی به دلیل ظرافت حاکم در این بافت تلاش و همکاری‌های بین رشته‌ای معماری، شهرسازی، سازه، جامعه‌شناسی، برنامه‌ریزی روستایی و جغرافیا را می‌طلبد. لذا توجه به مقتضیات و موجودی‌های روستاییان در برنامه‌ریزی‌های روستایی که حداقل در دوره حاضر در طرح‌های هادی روستایی یا به فراموشی سپرده شده و یا خیلی کم اهمیت شده است ضروری به نظر می‌رسد.
