برای درک این موضوع که آیا معماری امروز ایران حاصل نگاه انقلابی است یا خیر، مسئله مهم انتخاب نوع معماری است که مورد واکاوی قرار می‌گیرد. معماری نخبگان در ایران، برآمده از محیط‌های آکادمیک، ملهم از معماری مدرن، نگاهی پست مدرنیستی به معماری گذشتۀ ایران و جرقه‌هایی از خلاقیت‌های فردی معمار است. ولی موضوع مهم، بررسی معماری عامه است. یعنی ساختمان‌هایی که توسط مردم عادی برای سکونت ساخته می‌شود. به نظر می‌رسد آن چه چنین معماری‌ای را بیش از هر چیزی تحت تأثیر خود قرار داده است، سیاست‌هایی مانند قوانین نظام مهندسی، کمیته‌های نما و … است. وضع چنین قوانینی از سوی حاکمیت معماری را در چارچوب مشخصی قرار می‌دهد.

حال این سوال پیش می‌آید که اگر معماری امروز ایران چارچوب مشخصی دارد، پس این آشفتگی از کجا نشات می‌گیرد؟ هویت موضوعی دینامیک و مدام در حال تغییر است و هیچگاه نمی‌توان هویتی استاتیک را برای جامعه در نظر گرفت[۱]. جامعۀ امروز ایران به شدت و با سرعت زیادی در حال تغییر  هویت می‌باشد و در بازه‌های زمانی کوتاه، مدگرایی را به جامعه القا کرده است. در سال‌های اخیر هجوم بی‌سابقۀ اطلاعات به واسطۀ فضای مجازی نیز به این مدگرایی دامن زده است. مسئلۀ دیگری که عامل تغییر ساختمان‌ها نسبت به دهه‌های قبل است، شرایط اقتصادی کشور و تبدیل‌شدن ساختمان به کالایی سودآور است. پس بدیهی است در این میان سازندگان مد را ملاک اصلی خود قرار داده و نه بر اساس ارزش‌های سنتی و میراثی سرزمین خود، بلکه بر اساس سلیقه‌های زودگذری که هر یک پس از دوره‌ای کوتاه جای خود را به دیگری می‌دهند اقدام به ساخت‌وساز نمایند. نمود عینی چنین رویکردی را می‌توان در نماهای ساختمان‌های شهری دید. آجر سه سانت، کامپوزیت، نماهای کلاسیک و … هر یک در دوره‌ای بر اساس سلیقۀ عامه رشد یافته‌اند.

برای پاسخ به این سؤال که آیا معماری امروز حاصل نگاه انقلابی است؟ ابتدا باید به این موضوع پرداخت که آیا سیاست‌های حکومت در این دوره منجر به مدگرایی شده است؟ بخش عمده‌ای از سیاست‌های فرهنگی یک حکومت می‌بایست در جهت حفظ ارزش‌های سنتی و میراث معنوی باشد که در طول تاریخ همراه خود نگاه داشته است. زمانی که این ارزش‌ها رو به افول می‌رود، مردم عادی در شناخت «معماری باهویت» با مشکل روبه‌رو می‌شوند و سوداگران صنعت ساختمان چارۀ کار خود را در وابستگی و تقلید‌های ناشیانه از نمونه‌های غربی می‌دانند. عدۀ دیگری نیز به پیروی از آن‌ها به تقلید به مراتب بدتر از نمونه‌های اولیه دست می‌زنند و به این ترتیب، چیزی در جامعه رشد کرده و تبدیل به مد می‌شود که اساساً از ضعف در حفظ اصالت فرهنگی و هویتی توسط حاکمیت و همچنین تقلیل ساختمان به کالایی اقتصادی در شرایط ناپایدار اقتصادی کشور، ناشی می‌شود.

[۱] حسین شیخ زین‌الدین، نشست آیا معماری امروز ایران محصول انقلاب اسلامی است؟، گالری نظرگاه، آبان ۹۸.