گردشگری و مدیریت اوقات فراغت تهران، رهاشدگان در مسیر اتفاقات

با توسعه صنعت، تغییر شکل تولید و مهاجرت گسترده از روستا به شهر، اوقات فراغت و گردشگری شهری دستخوش تحولات بسیاری شد. تعطیلی‌های یک روز در هفته به مرور با دور کاری و تغییرات بازار کار تبدیل به تعطیلات بیش از دو روز در هفته شد. موضوعی که به اعتقاد برخی، شکل جدیدی از تمدن اوقات فراغت و گردشگری را ایجاد کرد. این سبک و سیاق زندگی، نیازها و روش‌های برآورده‌سازی جدیدی را عرضه کرد که نمود آن در سازمان فضایی و الگوی توسعه شهرها قابل مشاهده است. یکی از آنها تولد کاربری‌های مرتبط با گردشگری و گذران اوقات فراغت در سطح شهرها است که شکلی از جاذبه برای ساکنین شهرها و گردشگران به حساب آمد.

برنامه‌های توسعه شهری، در ساده‌ترین حالت انتظارات، جهت‌ها و الگوی توسعه شهرها را مشخص می‌کنند. بنابراین از آنها انتظار می‌رود که با دیدی مناسب و فراهم‌سازی ابزارهای تحقق‌پذیری، تمام آنچه در یک شهر مورد نیاز خواهد بود را پیش‌بینی‌پذیر کند؛ و چه فعالیتی با اهمیت‌تر از گذران اوقات فراغت و گردشگری شهری؟
مروری بر طرح جامع و تفصیلی شهر تهران نشان می‌دهد که در چشم‌انداز، اهداف و راهبردها موضوع مدیریت اوقات فراغت و گردشگری مقوله‌ای ساده، بخشی و فاقد راهبرد در نظر گرفته شده است. جدول زیر اشارات این طرح به موضوع مورد بحث است:

ایده‌ای مثل ساماندهی دره‌های تهران به نوعی رمانتیزیزم دچار شد و جز گذران فراغت هدفی برای آن دیده نشده است؛ موضوع جاذبه‌ها و ایجاد تسهیلات گردشگری به نگهداشت بناهای تاریخی و مذهبی و توسعه فضاهای سبز تقلیل پیدا کرد.
اتفاق ناگوار، خلق ایده عملیاتی بر اساس ایده‌های بدون پشتوانه و غیرراهبردی است. طرح جامع شهر تهران مناطقی را برای گردشگری و خدمات شهری رزرو اعمال می‌کند که دلیل، سند و برنامه شفافی برای این مناطق ارائه نمی‌دهد. نتیجه این است که در طرح تفصیلی منطقه 22 آمده: «بنابر نقشه‌هاي پهنه‌بندي طرح جامع، مناطق 21 و 22 به عنوان مناطق ويژه در محدوده قانوني شهر تهران نامگذاري شده‌اند و اراضي آن به کاربري‌هايي در مقياس مجموعه شهري و فراتر (خصوصاً با ماهيت گردشگري) اختصاص خواهند يافت». اما سؤالی بی‌پاسخ این است که مبنای این تصمیم‌گیری و پهنه‌بندی چیست؟ طرح جامعی که راهبردها و جهت‌گیری نسبت به موضوع گردشگری و اوقات فراغت آن ابتدایی، سلیقه‌ای و با تأکید بر وضع موجود است چه نوع گردشگری را هدف قرار می‌دهد؟ آنچه مسلم است، گردشگری بعنوان یک فعالیت مستقل در نظر گرفته شده و نه محملی برای توسعه اقتصادی-اجتماعی و زیست محیطی. این یعنی نبود دید سیستماتیک نسبت به فرایند مدیریت گردشگری و اوقات فراغت و احتمالاً آسیب‌های محیطی، اجتماعی و اقتصادی در آینده نه چندان دور. در حالی که اگر گردشگری بعنوان فعالیت مهم عصر امروز با همه ابعاد سازنده دیده شود، قادر است محمل پایه مکان‌گزینی برنامه‌های توسعه اقتصادی-اجتماعی محسوب شود که همزمان و در تعامل با سایر ابعاد شهر، در فرآیند برنامه‌ریزی مشارکت داده شود.