مورد منحصر به فرد شوش، برخورد شهر باستانی و شهر جدید

چگونه می توان توسعه بافت شهری جدید شوش را که بر روی بقایای شهر باستانی ایجاد شده است را مدیریت کرد؟

عموم شهرهای باستانی که در کشور وجود دارند، معمولاً با فاصله از شهرهای کنونی هستند و این فاصله خللی در توسعه شهر جدید ایجاد نکرده است. اما شهر شوش شرایطی منحصر به فرد را داراست. بخش زیادی از شهر جدید بر روی شهر باستانی ساخته شده و ادامه حیات هر دو در تناقضی عجیب با یکدیگر قرار گرفته است. شهر جدید نیاز به رشد دارد و محدوده باستانی این رشد را محدود کرده است. حال سؤال اینجاست که چگونه می توان با مدیریت صحیح هر دو را از صدمات جدی نجات داد؟

مجموعه باستانی شوش نزدیک به ۹۰ سال است که در فهرست میراث ملّی به ثبت رسیده و دست­کم دو بار، یکی در اواخر دهه ۱۳۶۰ و دیگری اواخر دهه ۱۳۸۰ تعیین عرصه و حریم شده است. این محوطه در سال 1394 در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید. با وجود این، مدیران میراث فرهنگی و مسوولان شهری و استانی نه شرایط حفاظتی مناسبی برای این مجموعه ایجاد کرده‌اند و نه از قابلیت ­های تاریخی و فرهنگی و حتی اقتصادی آن برای ایفای نقش در زندگی شهری بهره برده­ اند و نه کوشش درخوری برای شناساندن اهمیت و ارزش­‌های آن داشته‌ اند.

کشمکش میان شهر جدید و باستانی، و عدم آموزش شهروندان باعث شده است که ساکنین این شهر، میراث باستانی شوش را دلیلی بر عدم پیشرفت و توسعه شهر دانسته و تعرض به آن را امری نکوهیده نمی دانند. محدودیت هایی که محدوده باستانی برای توسعه کالبدی شهر ایجاد کرده، به هیچ عنوان نباید مانعی برای توسعه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شهر باشد.

حال آن که در سالیان اخیر تمرکز مدیران شهری بر ساخت و سازهای جدید در محدوده های حاشیه ای حریم قانونی میراث باستانی بوده که با مخالفت سازمان میراث فرهنگی راه به جایی نبرده و سبب نارضایتی شهروندان شده است. نارضایتی که نوک پیکان آن به سوی سازمان میراث فرهنگی نشانه رفته است.

این موضوع روی دیگری نیز دارد. شهر رو به رشد می بایست گسترش یابد. در سال های اخیر و با پرچمداری مسکن مهر، محلات جدید مسکونی با فاصله نسبی از حریم باستانی ایجاد شده اند. اما نبود زیرساخت های کافی، دوری از مرکز شهر، کیفیت پایین مسکن و امنیت پایین این مناطق، موجب شده تا کیفیت زندگی در این مناطق کاهش یابد.

هسته اصلی شهر نیز به دلیل قوانینی که مستلزم قرار گرفتن در فهرست ثبت جهانی است، امکان افزایش تراکم را نداشته و جمعیت رو به افزایش شهر در بین قیمت بالای مسکن در هسته اصلی شهر و کیفیت پایین زندگی در محلات جدید راه انتخابی نخواهند داشت.

شهر شوش، شهر باستانی منحصر به فرد

شاید اکنون زمان آن رسیده است که سازمان میراث فرهنگی نیز، در کنار نقش حفاظتی خود از نمودهای فرهنگی و تاریخی در جهت ایجاد تسهیلات برای بهره مندی از مواهب این مجموعه منحصر به فرد گام بردارد.

تشویق و ارائه تسهیلات در بخش گردشگری، سامان دهی شرایط ناب‎سامان حریم باستانی، تعامل با دستگاه های دولتی دیگر در جهت توسعه پایدار به گونه ای که منابع و امکانات به طور یکنواخت در محلات قدیمی تر و جدید توزیع گردد، می تواند موجب تغییر نگاه شهروندان به سایت باستانی از «محدودیت» به «محبوبیت» شود.

بدیهی است زمانی که هر پدیده ای موجبات محدودیت را فراهم کند رو به زوال خواهد رفت. صدمات زیاد وارد شده به سایت باستانی شوش در سال های اخیر زنگ هشداری برای این موضوع است و تا زمانی که  بهره مندی اجتماعی و اقتصادی شهروندان از این پتانسیل تاریخی محقق نشود، خطر نابودی شوش باستانی را تهدید می کند.