کشف آثاری متعلق به دوران آل بویه در پروژه‌ی شهرداری اصفهان در میدان عتیق و توقف پروژه
پس از گذشت سال‌ها، سرانجام پروژه‌ی میدان عتیق اصفهان به مرحله‌ی اجرا درآمد؛ اما با اجرای این طرح، صدای بیل مکانیکی از ایوان‌های مسجدجامع اصفهان به گوش می‌رسد و زمین زیر پا می‌لرزد. هنوز مشخص نیست، پروژه از کدام سو آغاز و به کجا ختم می‌شود، فقط در هر طرف از بخش تاریخی اصفهان، گودال‌هایی عمیق و در کنار آن‌ها ماشین‌های سنگین دیده می‌شوند.
به گزارش خبرنگار بخش میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) در اصفهان، میدان عتیق در گذشته روی شهری تاریخی واقع شده و سطح آن تقریبا چهار متر از موقعیت کنونی‌اش پایین‌تر بود و بازار قیصریه واقع در میدان نقش جهان تا نزدیکی مسجدجامع ادامه داشت و از این میدان می‌گذشت. در دوره‌ی پهلوی با ساخته شدن خیابانی جدید، قدرت بازار کاهش یافت و سطح گودشده با نخاله‌های ساختمانی و آوار پر شد.
واکنش ایکوموس ایران
- رییس ایکوموس ایران درباره‌ی اقدامات انجام‌شده در میدان «عتیق» اصفهان معتقد است: وسعت دخالت، شکل دخالت، نوع کاربری درنظر گرفته‌شده در این محل ارزشمند تاریخی و به‌طور کلی، اصل این تصمیم زیر سؤال است و باید در آن تجدید نظر شود.
دکتر سیدمهدی حجت در گفت‌وگو با خبرنگار بخش میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، بیان کرد: من به‌عنوان مسؤول ایکوموس ایران همراه کارشناسانی که در این مجموعه هستند، نگرانی جدی خود را درباره‌ی آنچه در شهر بسیار ارزشمند اصفهان رخ می‌دهد، اعلام می‌کنم.
وی توضیح داد: به‌نظر می‌رسد، ضوابط نحوه‌ی مواجه شدن با یک شهر تاریخی و ارزش‌های شهری در سطح و کلاس اصفهان، به‌درستی رعایت نمی‌شوند. البته افرادی در تمام شهرها هستند که باید تصمیم‌های اجرایی بگیرند و این موضوع را کتمان نمی‌کنم که برخی مسایل مالی و نوع سرمایه‌گذاری‌ها در چنین تصمیم‌گیری‌هایی مؤثرند، ولی وقتی با جواهری مانند اصفهان و ارزش‌های تاریخی آن که مورد شناخت همه‌ی دنیا، بویژه کارشناسان حوزه‌ی شهرسازی و معماری است، روبه‌رو هستیم، طبیعتا باید با احتیاط بیش‌تری عمل کنیم.
او گفت: آنچه بیش از هر چیزی نگران‌کننده است، مسأله‌ی وسعت، شدت و شکل دخالتی است که در اطراف مسجدجامع اصفهان انجام می‌شود. درحالی‌که به‌طور کلی، در سطح دنیا مرسوم نیست که نوع دخالت در بافت‌های تاریخی باارزش به این کلانی باشد.
بنیان‌گذار سازمان میراث فرهنگی اظهار داشت: معمولا همه، آنچه را که آرام‌آرام در طول تاریخ توسط افراد مختلف و در سطوح مختلف در شهری تاریخی به‌وجود آمده، محترم می‌شمارند و بعدها ممکن است با ظرافت و دقت فوق‌العاده‌ای مداخلاتی، آن هم برای احیای ارزش‌های موجود در آن محل انجام دهند، ولی این‌که در بافت قدیم اصفهان و در کنار یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی جهان ـ مسجدجامع اصفهان که دایرة‌المعارف معماری اسلامی است ـ با چنین وسعتی، دخالت صورت گیرد، جای تأمل و نگرانی دارد.
وی با اشاره به این‌که افرادی که به این کار اقدام کرده‌اند، ممکن است با علاقه‌مندی و خیرخواهی چنین کاری را انجام داده باشند، گفت: به‌طور اساسی، مهم‌ترین ایرادی که نسبت به این قضیه وارد می‌شود، این است که در هیچ کجای دنیا وسعت دخالت در بافت‌های قدیم این‌گونه نیست که در بافت قدیم شهر عزیزی مانند اصفهان چنین دخالتی را بتوانیم انجام دهیم.
حجت ادامه داد: مطلب دیگر این است که اگر حتا در مقیاس‌های کوچک‌تر قرار است، دخالتی انجام شود، شکل آن مستلزم ملاحظات بسیار وسیع مقدماتی مانند مونیتور کردن، ثبت کردن، حفاری و پی‌گردی کردن و مطالعه‌ی دقیق آنچه زیر زمین قرار دارد، می‌شود تا در نهایت، مجوزی برای دخالت اندکی در آن محل صادر شود.
او بیان کرد: اکنون رفتاری که می‌بینیم، به‌نحوی است که در هیچ‌کدام از لایه‌هایی که در دوره‌های گذشته در اطراف این محل بسیار مهم وجود داشته‌اند، بررسی، کاوش، ارزیابی و ثبت انجام نشده است. در واقع، می‌توان گفت، اگر اطراف مسجدجامع اصفهان صحرای برهوتی قرار داشت، همین طور رفتار می‌شد که اکنون شده است. درحالی‌که این محل یک بستری است که هزاران ارزش نهفته در آن وجود دارند و باید همه لایه‌به‌لایه بررسی و ثبت شوند.
وی با تأکید بر این‌که این ارزش‌ها، تاریخ و فرهنگ این مملکت هستند، اظهار کرد: اقدامات انجام‌شده کاملا برخلاف ضوابطی است که امروزه تمام دنیا حتا کشورهایی که آثارشان از لحاظ فرهنگی بسیار پایین‌تر از ماست، رعایت می‌کنند. به‌راستی شأن اصفهان این نیست که با این نوع رفتار مواجه شود.
حجت تأکید کرد: مطلب دیگری که باید به آن توجه کرد، تبدیل کردن چنین محلی به جایی به‌عنوان گذرگاه برای عبور ترافیک است، زیرا نحوه‌ی رویکرد نسبت به این مسأله‌ی شهری درست نیست و اصلا این مکان تاریخی جای چنین حرف‌ها و اقداماتی نیست، بویژه این‌که ایجاد پارکینگ و مغازه در اطراف این محل، جز یک برخورد کاسب‌کارانه با محوطه‌ی تاریخی شهری مانند اصفهان، برخورد دیگری نیست و اصفهان نمی‌تواند شاهد مواجه شدن‌های کاسب‌کارانه با خودش باشد. به گفته‌ی رییس ایکوموس ایران، اصفهان نیاز دارد، طوری درباره‌ی آن تصمیم‌گیری شود که تمام ملاحظات فرهنگی، هنری، کالبدی و معماری لحاظ شوند.
وی بیان کرد: مگر ما چند اصفهان در دنیا داریم که به این شکل در اطراف محوطه‌های ارزشمند آن، دخالت‌های وسیع و بی‌رویه و بدون مطالعه انجام دهیم. کسانی که چنین کاری را انجام می‌دهند، قطعا نیت خیری دارند، ولی ضوابط و قواعد رفتار با بافت تاریخی را نمی‌دانند.
- یکی از مدرسان رشته‌ی معماری که در گذشته نیز رییس سازمان میراث فرهنگی اصفهان بوده است، به خبرنگار ایسنا گفت: در سال ۱۳۸۴ سازمان میراث فرهنگی اقدام به گمانه‌زنی در سبز میدان (میدان عتیق) کرد و گویا آثاری مانند عصارخانه در آن محل پیدا شدند؛ اما هیچ‌کدام از آثار حفظ و اعلام نشدند.
- محمدرضا حائری در گفت‌وگو با خبرنگار بخش میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، درباره‌ی پروژه‌ی عمرانی میدان عتیق اصفهان، بیان کرد: در میدان عتیق که هم‌جوار مسجدجامع اصفهان است، طرحی برای احیای میدان روی زمین وجود داشت. در واقع، قرار بود از آن‌جا که این میدان نمونه‌ی بزرگ‌تری از میان نقش جهان بوده است، احیا شود. گرچه حق این بود که چنین کار وسیعی در اصفهان به یک داوری ملی بدل و با یک بحث کارشناسی در مقیاس ملی و حتا جهانی روبه‌رو شود، اما در نهایت، در مقیاس استانی تصویب و قرار بر اجرای آن شد. عضو هیأت اجرایی ایکوموس گفت: پس از بحث‌هایی که بر سر تخریب طبقاتی از برج جهان‌نما در اصفهان مطرح شدند تا امروز، آدمی گمان می‌برد که مدیریت کلان اصفهان و البته سرمایه‌داری لجام گسیخته و بی‌فرهنگ، درس عبرت گرفته‌اند؛ ولی عبور مترو اصفهان از زیر مواریث تاریخی، رفتارهای مرمتی مانند آنچه در پل خواجو رخ داد و میدان عتیق نشان می‌دهند که این اشتباه‌ها هم‌چنان تکرار می‌شوند.
او افزود: اکنون این طرح تبدیل شده است به طرحی که علاوه بر روی میدان، دو طبقه‌ی زیر آن را نیز دربرمی‌گیرد.
وی با اشاره به ابعاد میدان نقش جهان که ۵۱۰ متر در ۱۷۰ متر است و میدان عتیق به‌مراتب بزرگ‌تر از نقش جهان و قدیمی‌تر از آن است، اظهار داشت: وقتی خانه‌های روی میدان عتیق خریده و تمام بناها و خیابان‌ها صاف می‌شوند، بخشی از تمدن آن از بین می‌رود. درحالی‌که آن‌ها باید کاملا شناسایی می‌شدند؛ ولی امروز می‌بینیم تا شش متر زیر زمین می‌روند، آن هم بدون کارشناسی در بالاترین سطح و در واقع، مانند یک کارگاه ساختمان معمولی با این اثر تاریخی برخورد می‌شود.
حائری با تأکید بر این‌که این‌گونه اقدامات معضل عظیمی را به‌وجود می‌آورند، یادآور شد: ما در کشوری زندگی می‌کنیم که زیر هر لایه از خاک آن، تمدنی نهفته است، چه برسد به اصفهان که پیش از اسلام و پس از اسلام سابقه‌ی مدنیت دارد. به این ترتیب، با چنین پروژه‌ای با حجم عظیمی از دگرگونی در هسته‌ی تاریخی اصفهان روبه‌رو می‌شویم، بدون این‌که کارشناسی و لایه‌برداری انجام شود تا دست کم بدانیم تمدن و تاریخی که آن‌جا تخریب می‌شود، چیست.
وی با اشاره به این‌که در هر دوره از تمدن، افراد نسبت به ارزش‌هایی که حفظ کرده‌اند، سنجیده می‌شوند، گفت: گمان نمی‌کردیم که روزی مردم اصفهان شاهد باشند، بلدوزر و سرمایه‌ی بی‌فرهنگ، حاکمیت خود را بر تمام این فرهنگ و تمدن اعمال کند.
او بیان کرد: روزی که جهانی بودن میدان نقش جهان به‌واسطه‌ی ساخت برج جهان‌نما در معرض خطر قرار گرفت، فقط نگران این نبودیم که نقش جهان از فهرست میراث جهانی یونسکو خارج شود، بلکه بیش‌تر نگران این بودیم که اگر جهان‌نما ساخته می‌شد، هزاران برج مانند آن در اطرافش سربرمی‌آورد. البته از تخریب برج جهان‌نما متأسف هستیم، زیرا نمی‌خواهیم اموال مردم از بین رود؛ ولی خاصیت تخریب طبقاتی از این برج این بود که به ما درس داد، اشتباه است که با پدران خود این‌طور رفتار کنیم و بر آن‌ها احاطه حاصل کنیم.
30 بهمن خبرگزاری دانشجویان ایران – تهران سرویس: میراث فرهنگی
| 
