هسته امن، پدافند غیرعامل، همسو یا خلاف جهت؟

طرح هسته امن محله

چندی پیش پیشنهاد اجرای طرح هسته امن محله در بافت‌ های فرسوده مطرح شد. در حالی که رئیس سازمان نوسازی شهر تهران از امضای تفاهم نامه بین شهرداری و وزارت راه برای تامین مسکن و ساخت و ساز در بافت فرسوده و اراضی ناکارآمد شهری خبر داد که همزمان برخی از سازندگان و کارشناسان پیشکسوت در امر احیای بافت های فرسوده ضمن نمایشی خواندن این نوع تفاهم نامه ها، پیشنهاد اجرای طرح هسته امن محله در بافت های فرسوده را مطرح و همزمان موانع تسریع در احیای محله های ناکارآمد شهری را تبیین کردند (ساختمان آنلاین، دی ماه).

در حقیقت به گفته سیدامیر منصوری (پژوهشگر درحوزه احیای بافت های فرسوده) مشکل بافت های فرسوده با انعقاد تفاهم نامه حل نمی شود و این تفاهم نامه ها بیشتر نمایشی هستند. ایدۀ «هستۀ امن محله» به عنوان برنامه ای جهت فعالسازی برنامۀ نوسازی بافت فرسوده، بر رفع موانع اولیۀ نوسازی (لزوم تأمین پارکینگ) و لزوم مدیریت عوامل مشوق (اعطای تراکم، افزایش سطح اشغال وپذیرش کوچک سازی) به عنوان محرک های اصلی این برنامه تأکید می کند.

معتقد است هرگونه مداخله به قصد نوسازی در بافت فرسوده، باید ضمن توجه به لزوم صرفۀ اقتصادی برای مالکان، باترسیم راهکارهایی برای مدیریت شهری زمینۀ ارتقای کیفیت زندگی اجتماعی، توسعۀ مشارکت ورونق اقتصادی شهر را نیز فراهم آورد (منصوری، 1399). سوالی که به ذهن می آید این است که ایده هسته امن تا چه حدی با مفاهیم پدافند غیر عامل همپوشانی دارد؟ آیا می توان از ایده هسته امن جهت اجرایی کردن اصول پدافند غیرعامل استفاده کرد یا هر کدام راه به سویی متفاوت می برند؟

همانطور که پیشتر بیان شد در ایده هسته امن به تامین پارکینگ توجه شده است. این نظریه پیشنهاد ساخت یک پارکینگ طبقاتی در مرکز محله را می دهد که از طرفی می تواند کمبود پارکینگ های مسکونی را تامین کند از طرف دیگر می تواند به عنوان نقطه عطف محله عمل کند. اگر از دیدگاه پدآفند غیرعامل به این موضوع نگریسته شود این پارکینگ ها می تواند در مواقع بحران تغییر کاربری داده و تبدیل به پناهگاه، بیمارستان و … شود البته ضروری است که زیرساخت های لازم در این رابطه پیش بینی شود.

به طور مثال لازم است استانداردهای ایمنی و سازه ای لازم در این پارکینگ ها رعایت شود تا بتواند به عنوان پناهگاه (اصل استحکامات پدافند غیرعامل) مورد استفاده قرار گیرد. از وجهه دیگری نیز می توان به موضوع پارکینگ پیشنهادی در ایده هسته امن نگریست. از آنجایی که نجات بخشی موضوعی اصلی و مهم است و تنها به نجات بخشی در مورد تهدیدهای طبیعی نمی پردازد بلکه نجات در مقابل آسیب های انسان ساخت نیز حایز اهمین است.

با یادآوری این موضوع به یکی از اصول پدافند غیرعامل اشاره می کنیم: اصل پراکندگی. با رعایت اصل پراکندگی می توان تا حد بسیار زیادی از میزان صدمات و تلفات جانی و مالی در زمان جنگ کاست و با بالا بردن هزینه های تخریب و جنگ برای دشمن، او را دراجرای تخریب کامل شهرها ناکام گذاشت (کریمی و همکاران، 1395). به نظر می رسد که ایده هسته امن با اصل پراکندگی در پدافند غیرعامل در تضاد است و گویی یک هدف آماده و قابل شناسایی برای حملات احتمالی دشمن است که باعث افزایش آسیب پذیری می شود.

به طور کلی ایده هسته امن، همانطور که از آن نام آن پیداست، به نجات بخشی انسانها در شرایط سخت و بحرانی می پردازد، اولویت و اصول پدآفند غیر عامل نیز بر همین اساس است: نجات بخشی.

متصور است که ایده هسته امن در همپوشانی کامل با اصول پدافند غیرعامل باشدبه طور مثال در پاسخ به این موضوع که این پارکینگ های طبقاتی هدف های راحت و قابل دسترسی برای دشمن هستند شاید بهتر باشد در زیر زمین (با توجه به اصل اختفاء و استحکامات پدآفند غیرعامل) طراحی شود. در حقیقت ایده هسته امن نیاز به پالایش و توجه بیشتر به جزییات دارد که این موضوع منوط به بررسی و کاوش در حیطه های علمی مختلف مرتبط با نجات بخشی است.

منابع:

• منصوری.سیدامیر، 1399، هستۀ امن محله، روش استراتژیک برای خروج از رکود نوسازی، مجلۀ منظر، 12) 53 (، 74 – 81 / زمستان 1399.
• کریمی، ابراهیم و ملک، علی و حسین جانی زاده، نعیمه، 1395، بررسی لزوم اجرای اصل پراکندگی در احداث اماکن و تأسیسات و ارائه خدمات شهری با رویکرد اقتصادمقاومتی،همایش بین المللی اقتصاد شهری، تهران.