مراسمات آیینی محرم در خوزستان؛ از نخل کلبی خان و شیدونه چه می دانید؟

به گزارش نظرآنلاین: استان خوزستان، در دهۀ محرم، به مانند دیگر استا‌‌ن‌‌ها دارای مراسمات آیینی متنوعی در هر کدام از شهرهای خود است. در ذیل به برخی از این مناسک محرم در خوزستان اشاره می‌‌کنیم.

1- علم گردانی: «علم یا جریده عبارت است از چوبی به ارتفاع 10 متر و قطر 10 سانتی‌متر که پارچه‌های دومتری سیاه، به فاصله‌های معین، از بالا تا پایین به آن بسته و یک شبکۀ (پنجه) برنجی یا نقره‌ای به نوک آن وصل است. این عَلَم به نام علم حضرت عباس معروف است. از هنگامی که چوب آن را برای بستن پارچه به میدان می‌آورند، مردم جمع می‌شوند و با ساز و دهل و صلوات وارد میدانش می‌کنند»

2- نخل‌گردانی:  نخل، یکی از مهم‌‌ترین و معروف‌‌ترین، وسیله‌‌های عزاداری محرم در خوزستان به شمار می‌‌رود. نخل در واقع نماد و سمبل تابوت و حجلۀ شهدا است که مردم در پای آن به عزاداری و سینه‌‌زنی می‌‌پردازند.

دهخدا نخل را چنین تعریف می‌‌کند: حجله مانندی است که از چوب می‌‌سازند و با انواع شال‌‌های ابریشمین رنگارنگ، پارچه‌های قیمتی، آینه، چراغ و غیره آرایش می‌‌دهند و به گل و سبزه می‌‌آرایند و در روز عاشورا آن را به محلی که مراسم روضه‌خوانی و تعزیه برپاست می‌‌برند.

«نخل را که برای تشبیه به ایوان‌های طلایی اماکن متبرکه می‌سازند عبارت است از سطحی چوبی از تخته که اطراف آن را دندانه‌های تخته‌ای احاطه کرده و شکل آن مانند ایوان‌های قدیم است و روی آن با رنگ اکلیل زینت یافته و ارتفاعش حداکثر 6 و عرض آن 3 متر است. یک ایوان دیگر در مقابل آن به فاصلۀ 3 متر می‌گذارند و با چوب هر دو  ایوان را به یکدیگر وصل می‌کنند و وسط آن را خالی نگاه می‌دارند.

روی این چوب‌ها را با پارچه‌های رنگارنگ زینت می‌دهند و در انتهای نوک این نما، یک شبکۀ رنگینی نصب می‌شود. این نخل چهار پایه دارد که آنها را بر روی چهار کرسی در وسط میدان قرار می‌دهند. نخل معروف دزفول، نخل کلبی‌خان است»

3- شیدونه: شیدونه، نوعی حجله است که از گذشته برای عزاداری‌‌های مربوط به جوانان ناکام، اجرا می‌‌شده است. در ایام محرم در خوزستان این مراسم، به‌‌عنوان حجلۀ حضرت قاسم (ع) تلقی شده و از احترام و ارادات بالایی بین مردم برخوردار است. «شیدونِه سازه‌‌ای چهارگوش، طاق‌‌دار و ازجنس چوب است كه با ابعاد مختلفی ساخته می‌شود. دیواره‌های شیدونه به صورت مشبك و معمولاً به رنگ سبز است.

در قسمتی از دیواره نقاشی هایی از تمثیل ائمه (ع) یا صحنه‌هایی از وقایع عاشورا كشیده شده است. شیدونه‌‌ها به عنوان‌های مختلفی از امامان و فرزندان آنها مانند شیدونۀ حضرت علی (ع) شیدونۀ علی‌اصغر (ع)، شیدونۀ حضرت قاسم(ع)، شیدونۀ حضرت زینب (ع)، نامگذاری شده‌اند. هركدام ازشیدونه‌‌ها مختص به یك محله است و هر ساله ایام محرم درجای مشخصی درهمان محله نصب شده و با شمع و حنا زینت می‌یابد.

مردم نیز نذورات خود را كه شامل خرما، حلوا، نان و خرما، حلواكنجی (حلوای كنجد) و غیره برای پذیرایی از هیئت‌های عزاداری و مردم درآن قرار می‌دهند. شیدونه‌ها در شهر دزفول در نزدیكی مساجد و محله‌های قدیمی همچون مسجد جامع دزفول، مسجد علی ابن ابیطالب (ع) (میان دره)، مسجد عبابافان و محله‌های قدیمی چون محلۀ پیرنظر، كرناسیون برپا می‌شود.

برخی دیگر انواع مراسم و آیین‌‌های شهرهای مختلف استان خوزستان در جدول زیر قابل مشاهده است:

برگرفته از مقاله «تفاوت‌‌های فرهنگی در مناسک آیینی محرم» نوشته نیره حسنوند و حسن ستاری ساربانقلی که در شماره ۱۲ نشریه گردشگری فرهنگ منتشر شده است. برای مشاهده متن کامل این مقاله می توانید اینجا کلیک کنید.