توسعه مکان محور، یک رویکرد برنامه‌ریزی و توسعه است که به طور مستقیم بر ویژگی‌ها، نیازها و قابلیت‌های یک مکان خاص تمرکز دارد.
به گزارش نظرآنلاین، امین مقصودی دانش اموخته دکتری معماری منظر دانشگاه تهران و عضو هیات علمی پژوهشکده نظر در روزنامه شرق نوشت: توسعه مکان محور یک رویکرد برنامه‌ریزی و توسعه است که به طور مستقیم بر ویژگی‌ها، نیازها و قابلیت‌های یک مکان خاص تمرکز دارد. به عبارت دیگر، این رویکرد به‌جای تجویز راهکارها و سیاست‌های توسعه‌ای یکسان برای همه مکان‌ها در نقاط مختلف دنیا بدون در نظر گرفتن ویژگی‌ها و خصوصیات مکانی، می‌کوشد مؤلفه‌های بومی، تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی هر مکان و به کلامی دیگر، مؤلفه‌های منظرین آن را به شکلی ویژه مورد توجه قرار دهد.
اصول کلیدی توسعه مکان محور عموما بر پنج اصل متمرکز است:
1- محوریت جامعه محلی از طریق تأکید بر مشارکت فعال جوامع محلی در تصمیم‌گیری‌ها و فرایندهای توسعه، 2- تأکید بر هویت مکانی و تمرکز بر ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد فرهنگی، تاریخی و طبیعی هر مکان، 3- توجه به اصول پایداری و تلاش برای توسعه‌ای که با محیط زیست، اقتصاد و جامعه هماهنگ باشد، 4- انعطاف‌پذیری، سازگاری و در نظر گرفتن برنامه‌هایی که قابلیت انطباق با تغییرات اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی را دارا باشند، 5- توسعه اقتصاد محلی از طریق تقویت اقتصاد بومی که به ارتقای معیشت و رفاه جوامع محلی کمک میکند.
امروزه این رویکرد در پروژه‌های مختلفی به کار گرفته می‌‌شود که از جمله آنها می‌‌توان به پروژه‌های بازآفرینی شهری، توسعه گردشگری پایدار و همچنین توسعه زیرساخت‌های محلی اشاره کرد. بهکارگیری این رویکرد به طور کلی می‌‌تواند سبب تقویت حس مکان، بهبود اقتصاد محلی و حفظ و ارتقای فرهنگ و هویت بومی شود، اگر‌چه عموما با چالش‌های اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی نیز در بسیاری از موارد روبه‌رو می‌‌شود.
بافت شهری
بافت شهری در‌واقع مجموعه‌ای از فضاهای شهری است که شامل الگوهای فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و معنایی خاصی از یک شهر به‌مثابه کل است. بافت شهری از طرف دیگر بازتابی از سازمان فضایی شهر است که به طور کلی متشکل از مجموعه‌ای از عناصر، از قبیل کل‌های کوچک (محلات)، ساختار (کوچه)، لبه (مرز شهر) و مرکز است که به‌روشنی هویت شهری را منعکس میکند.
در‌حال‌حاضر برای شهرها می‌‌توان در نقاط مختلف آن بافت‌های متنوعی را توصیف کرد؛ از جمله بافت تاریخی که مناطقی را شامل می‌‌شوند که نشان‌دهنده قدمت و تاریخ یک شهر هستند، بافت جدید که نواحی شهری را که به‌تازگی توسعه یافته‌اند در‌بر‌می‌گیرد، بافت فرسوده، مناطقی که به دلایل مختلف دچار کهنگی و ناکارآمدی شده‌اند و نیازمند اقداماتی در راستای بازسازی‌اند و بافت حاشیه‌ای و غیر‌رسمی که به مناطقی اشاره دارد که به شکل غیر‌قانونی و بدون برنامه‌ریزی شهری ایجاد شده‌اند و معمولا فاقد خدمات شهری مناسب‌اند.
بافت‌های شهری امروزه با چالش‌های اساسی مواجه هستند که عموما از بهکارگیری رویکردهای توسعه‌ای غیر‌مکان‌مند ناشی می‌‌شوند. به عنوان مثال، در بافت‌های تاریخی، مشکلات زیرساختی، ترافیک و آلودگی در بافت‌های مدرن، نابرابری اجتماعی، در بافت‌های حاشیه‌ای و تغییر کاربری بازآفرینی نامتجان در بافت‌های تاریخی، همگی از مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که امروزه در بافت‌های شهری وجود دارند و نیازمند رویکرد توسعه مکان محور در همه ابعادند.
رودخانه
رودخانه‌ها از نظر تاریخی عاملی کلیدی در مکان‌یابی و توسعه سکونتگاه‌های انسانی بوده‌اند. به همین دلیل، شهر و رودخانه از نظر اجتماعی، فرهنگی، شهرنشینی و زیست‌محیطی همواره دارای رابطه مستقیم با یکدیگر بوده‌اند. رودخانه‌ها در شهرها، محور ادراک شهر به شمار می‌‌روند و کارکردهای مختلف شهری، از قبیل سازمان‌دهی فضایی و منظر شهری را بر‌عهده دارند. علاوه‌بر‌این، رودخانه دالانی برای مواجهه با طبیعت از نظر حسی و معنایی در شهرها به شمار می‌‌رود و فرصتی ارزشمند برای توسعه فعالیت‌های اوقات فراغت محسوب می‌‌شود.
همچنین به دلیل داشتن جنبه‌های اکولوژیک غنی، رودخانه‌ها نقش مهم و کلیدی را در بقای اکوسیستم شهر ایفا می‌‌کنند. در دوره معاصر، به واسطه فرایند توسعه و در نتیجه کم‌توجهی به رودخانه‌ها و ظرفیت‌های مکانی آنها در شهرها، پیوند و ارتباط متقابل بین این دو پدیده طبیعی و انسان‌ساز دچار اختلال شده است که در نتیجه آن اغلب رودخانه‌ها به دست فراموشی سپرده شدند.
به عنوان مثال، در مواردی برای کنترل و بهره‌برداری هر‌چه بیشتر و بهتر از رودخانه، این منابع ارزشمند طبیعی کانالیزه شدند و حتی در مواردی با احداث سدهای بی‌شمار بر بالا‌دست، با کاهش سطح آب در آنها ناپدید شده‌اند. به واسطه رویکرد توسعه مکان محور در توسعه، رودخانه‌ها دیگر فقط به‌عنوان منبع و کالایی مشترک برای توسعه دیده نمی‌‌شوند، بلکه تلاش می‌‌شود ابعاد تاریخی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی موجود در آنها برجسته شود و از آنها به عنوان ابزاری در راستای توسعه در مقیاس شهری و سرزمینی بهره برده شود.
