مرکز مقدس شهر مشهد
از نظر تاریخی، حرم مطهر رضوی مرکز شهر مشهد است. در دوره معاصر، ساختار شعاعی شهر مشهد دستخوش تغییراتی شده و حرم دیگر مرکز هندسی کل شهر نیست. عکس هوایی نشان می دهد که با اضافه شدن قطاع شعاعی دیگری با مرکزیت تقریبی وکیل آباد در غرب، نقشه شهر تغییر کرده است. این دو ساختار شعاعی در بزرگراه آزادی مشهد مماس می شوند.
اگر تنها معیار تعیین مرکزیت مشهد را نقشه هوایی آن بگیریم، حرم مرکزیت شهر را از دست داده و این مترادف است با دو بحران، اول بحران جابجایی مرکز و دوم رعایت نکردن حرمت مکان مقدس. از این رو باید برای مدیریت بحران و بازگرداندن شأنیت مرکز به حرم مقدس رضوی، هزینه کرد حتی اگر هزینه آن افزودن وسعت زیادی به شهر مشهد باشد (تصویر 1).
«فلسفه ایجاد شرایط امروز مشهد، حرم مطهر است، اما در اجرا حرم مطهر رضوی در حاشیه شهر قرار گرفته است. توسعه برای شهرداری دردسرهای زیادی دارد، اما حاضریم وسعت زیادی را به شهر اضافه کنیم تا حرم در مرکز باشد»1 (تصویر 2).
تفوق رویکرد های مدرنیستی در قالب طرح های جامع و تفصیلی عمده ترین دلیل هندسه گرایی در مدیریت شهرها ارزیابی می شود؛ رویکردی که به ادراک مردم از مرکزیت کاری ندارد. اما به نظر می رسد باید درباره اشتراک رویکردهای مدرنیستی وارداتی و نگاه ماهیت گرای بومی به معنای فلسفی آن هم دقت کرد. تحلیل شهر، به عنوان یک منظر که پویایی، زمینه گرایی و مخاطب محور بودن در جوهر آن است با تحلیل آن بر اساس نگاه شکل گرا تفاوت دارد. این اختلاف مبنایی بر اساس فلسفه ایرانی اسلامی هم قابل توضیح است.
از آنجا که به نظر نمی رسد یک روحانی، اطلاع چندانی از رویکردهای تقلیل گرای مدرنیستی داشته باشد. از این رو باید سخن او را متاثر از فلسفه ای دانست که اصالت شهر را به ماهیت آن می دهد. دعوای چند صد ساله دو نحله بزرگ فلاسفه ایرانی اسلامی بر سر اصالت ماهیت یا وجود را می توان در این مسئله پیگیری کرد. در دیدگاه اصالت ماهیتی هرگونه تغییر در ماهیت شیء، (هندسه، شکل …) بحران دانسته می شود و باید آن را علاج کرد. راه علاج هم از بازسازی ماهیت می گذرد.
علی رغم تسلط علمی فلسفه اصالت الوجودی صدرایی بر مراکز علمی حوزه و دانشگاه، این فلسفه به حوزه های مدیریتی و تخصصی تسری پیدا نکرده است. تقلیل مرکز یک شهر به جایگاهی هندسی، علاوه بر نادیده گرفتن دستاوردهای علمی، از نظر فلسفه ایرانی و اسلامی که وجود را امری زاینده و پویا می شناسد قابل پذیرش نیست. در رویکرد منظر، تعریف مرکز شهر صرفا بر مبنای هندسه، آن را از دایره مرکزیت خارج می کند.
پی نوشت
- https://www.entekhab.ir/fa/news/688997/
حجت‌الاسلام حسن منصوریان رئیس کمیسیون فرهنگی، اجتماعی، زیارت، گردشگری و رسانه شورای شهر مشهد
