با تغییرات عمده ای که در سبک زندگی و نقش زنان در جامعه رخ داده است، مباحثی همچون دعوت از زنان برای مشارکت در حوزه های تصمیم گیر و نهادهای مربوط به برنامه ریزی شهری، امروزه بدل به موضوعی داغ در این حوزه ها شده است. عواملی همچون حضور زنان در محافل اقتصادی، افزایش آمار مربوط به زنان سرپرست خانوار و یا حتی افزایش تعداد دختران شرکت کننده در کنکور دانشگاه‌ها بیانگر افزایش حضور زنان در اجتماع و فضاهای عمومی شهری است، اما آیا چنین فضاهایی برای زنان مطلوبند؟ چه عواملی رضایتمندی زنان را در شهری همچون تهران فراهم می سازد؟دکتر قالیباف، شهردار وقت تهران در سمیناری با اصحاب رسانه با اشاره به امکانات شهر خاطر نشان کرد: “در شهر تهران آنقدر که به مردان توجه کرده‌ایم به زنان عنایت و توجهی نداشته‌ایم. شهر ما مردمحور است. وی با اشاره به وضعیت پیاده‌روها و حمل و نقل عمومی و … گفت: شهر تهران مردسالار توسعه یافته و باید به فکر زنان نیز باشیم چرا که زنان در حرکات اجتماعی پرچمدار و همیشه آماده هستند[1]
راهکارهای متعددی برای تغییر شهر مردسالار به شهری متعادل مطرح شده است، اما سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که پس از تحقق همه ی این وعده ها از جمله، احداث پارک های بانوان، سراهای محلات یا شهربانو ها و یا تلاش برای خلق فضاهای امن برای زنان در فضاهای شهری، آیا شهری همچون تهران را می توان شهری زنانه دانست؟ لازم به ذکر است که شهر زنانه به معنای نادیده انگاشتن مردان نیست چه بساشهری که برای زنان و یا کودکان امنیت و آسایش را فراهم می آورد، بی شک برای مردانشهر امنی خواهد بود.برای خلق شهری زنانه (به معنای عام) می توان به دو رویکرد پرداخت، تحقق عناصر ذهنی و عینی. پاسخ های کارشناسان در رابطه با ایجاد فضاهای مطلوب برای زنان عمدتا به ویژگی های عینی فضاها اشاره دارد. پاسخ هایی چون کوتاه کردن شمشاد های پیاده راه ها برای ایجاد امنیت بیشتر برای زنان و یا ایجاد فضاهایی برای مادران برای رسیدگی به نوزادان، وجود سرویس های بهداستی ، دسترسی مناسب برای استفاده از وسایل نقلیه عمومی و … از جمله فعالیت هایی است که ویژگیهای عینی این نیازها را برآورده می سازند. همچنین برای براورده سازی نیازهای ذهنی می بایست نیازهای معنایی، ادراکی و فضایی زنان را مورد واکاوی قرار داد، که غالبا این بعد، بخشی است که به فراموشی سپرده شده و کمتر بدان اشاره میشود. احتمالا در اینجا بپرسید که در قدم اول تحقق نیازهای کالبدی شاید نیازهای زنان را مرتفع سازد و رضایت آنها جلب شود؟!
اما پاسخ اینجاست که چگونه می شود کالبدی ساخت بدون روح و از آن توقع کارایی لازم را داشت.ایجاد روح زنانه در فضای شهری تنها با شناسایی انتخاب های زنان محقق میشود و حضور زنان در حوزه های شهری از سیاستگذاری تا اجرا مهمترین راه کار در این حوزه به شمار می آید. یعنی زن سیاست گذار نیازها و انتخاب های خود را می داند و دربرنامه ریزی های خود لحاظ میکند. طراح شهری و مجری نیز به همین منوال روح زنانه خود را در آثار خود پیاده می کنند، هر چند این در شرایطی است که زنان به آن قریحۀ زنانه وجود خود که گاها یا سرکوب و یا فراموش شده، دسترسی داشته باشند. از حدود نیم قرن پیش و با ورود زنان به عرصه های حرفه ای، دیده شدن در دنیای مردسالار همواره پیامی را برای زنان به همراه داشته است که “برای دیده شدن باید شبیه مردان باشی” و یا ” کاراییِ تو در گرو کارِ مردانه بودن توست. ” عدم وجود این روحیه زنانه در حوزه های تصمیم گیر هنوز نتوانسته در شکل شهرهای ایران به خصوص تهران تاثیر زیادی بگذارد انتظار تغییرات عمیق تری برای بهبود شرایط برای زنان در حالی که هدف اصلی شان در سخنرانی ها [2] را نقد الگوهای مردانه طراحی فضاهای شهری می دانسته اند ولی در عمل تفکر حاکم بر طراحی فضا در شهر را هنوز نتوانسته اند تغییری مشهود دهند را میتوان دلیلی بر تفکر مردانه زنان تصمیم گیر درحوزه شهری است. بروز احساس آرامش و امنیت در فضاهای شهری و اجتماعی برای زنان، تغییر نگاهی سلسله مراتبی و احقاق حقوق زنان در سیاست گذاری های کلان، تدوین منشور حقوق زنان در جامعه و شهر، افزایش تعداد زنان تصمیم گیر در شورای شهر تهران (که در این دوره نسبت به سالهای پیش افزایش داشته است و از ۳ به ۶ نفر رسیده است) و اموری از این دست، حتما در بیداری روحیات زنانه، تکریم و نمود آن در شهر و جامعه بسیار موثر خواهد بود.
منابع
- خبرگزاری ایسنا، 1395، “تهران متاسفانه مردسالار است.“
- الهام مصدقی‌راد، 1396، شهر را با زنان برای زنان می‌سازیم؛ گفتگو با دکتر فاطمعه راکعی، مشاور امور بانوان شهردار تهران. روزنامه همشهری.
