زلزلۀ شمال غرب ایران، یکبار دیگر خبر داد که زلزله زمانی که منتظرش نیستیم، اتفاق می‌افتد. خوشبختانه عمق زیاد کانون این زلزله و واقع شدن آن در مناطق روستایی، تلفات را به حداقل رسانده است. به گزارش خبرگزاری ایسنا، در این زمین‌لرزه واحدهای مسکونی فرسوده به طور گسترده تخریب شدهاند. ناکارآمدی‌های بسیار زیادی در بافتهای فرسوۀ شهری در ایران وجود دارد و دستگاه‌های مختلفی، مسئول کاهش این ناکارآمدی‌ها هستند اما سؤال اینجاست که ماموریت نهادهای متولی اصلی در خصوص این مسئله چگونه تعریف و تقسیم می‌شود؟ آیا وظیفۀ آن‌ها پرداختن به کیفیت زیست است؟ نجات‌بخشی کجای فرآیند احیای بافتهای فرسودۀ شهری است؟
به عقیدۀ علی بیتاللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری وزارت راه و شهرسازی، فرسودگی بافت، خطرات و آسیب‌های زلزله را تشدید می‌کند. بیتاللهی می‌گوید:« ما در کشورمان پراکندگی بافتهای فرسوده را داریم و حدود ۱۹ میلیون نفر جمعیت شهری و سه میلیون نفر جمعیت روستایی در این بافت‌ها زندگی می‌کنند. با اینکه مساحت چنین زونی در کل کشور حدود ۹ درصد است اما نزدیک به ۲۷ درصد جمعیت شهری ایران را در خود جای داده است و به همین دلیل است که ما در زلزله‌ها آمار تلفات بالایی داریم».
سیدامیر منصوری، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران هم نوسازی و نجات‌بخشی را دو مقولۀ جدا در بافتهای فرسوده می‌داند و تأکید می‌کند که «ما باید قبول کنیم که خطر زلزله، بیخ گوشمان است و همین حالا باید اقدامی انجام دهیم که بعد از وقوع حادثه، کاری نمی‌توان کرد. زندگی بخشی از مردم ایران در خطر است و در این شرایط بهسازی اصلاً معنا ندارد، ما باید دو سازمان جداگانه داشته باشیم، یکی سازمان نجات‌بخشی که فقط به پایداری بیندیشد و دیگری، سازمانی که به کیفیت بیاندیشد. اکنون اصلاً کیفیت مسئله ما نیست بلکه مسئله ما نجات جان یک سوم جمعیت کشور است».
محمدآیینی، عضو هیئت مدیرۀ شرکت بازآفرینی شهری ایران نیز دربارۀ معیارگذاری برای تشخیص بافت فرسوده می‌گوید:«مؤلفه‌های سه‌گانه برای اختصاص تسهیلات و اعتبارات تعیین‌شده و ابتدا این شاخص‌ها به‌صورت غیررسمی و داخل سازمانی با محوریت زلزله تعیین شده بود، با این هدف که اعتبارات به سمت بافتهای در معرض خطر زلزله برود که جان انسان‌ها در این بافت‌ها در خطر بود. در شاخص ناپایداری پهنه‌هایی در اولویت اول بودند که خطر زلزله خیزی بالاتری دارند و گام بعدی پهنه‌هایی که تراکم جمعیتی بالاتری در آنجا است یعنی اگر زلزله بیاید جمعیت زیادی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد چراکه ملاک اصلی برای ما حفاظت از جان انسان‌ها بود».
زلزله در هنگام وقوع، بافتهای مسأله‌دار از لحاظ اجتماعی، بافتهای ریزدانه، بافتهای بی‌بهره از خدمات شهری و بافتهای ناپایدار را به یک اندازه می‌لرزاند. ناپایداری بافت‌ها اما رابطۀ مستقیم با حفظ جان انسان‌ها دارد به هر میزان که بافتی از حیث ایستایی، بیشتر از زلزله متأثر شود، تلفات ناشی از زلزله در آن بافت بیشتر خواهد بود. بافتهای فرسوده باید با اولویت دادن به نجات جان انسان‌ها، پیش از وقوع غیرمنتظرۀ رخداد، معین و مقاوم شوند.
