اماکن مقدس در ایران و جهان با پیشینه‌ای از ادیان و باورهای گوناگون در گذر زمان شکل گرفته‌اند. آیین که جلوه ظاهری و بیرونی دین است، بارزترین شکل آن در قالب نیایشگاه جلوه‌گر می‌شود و رسوم و آداب برخاسته از تفکر دینی در ارتباط با این مکان‌ها انجام می‌شود. دین به معنای اعم آن شامل باورها و اعتقادات جوامع مختلف بشری است که اسطوره، داستان و روایات را دربرمی‌گیرد.

هرگاه دین جدیدی پا به عرصه گذاشت و رسولی پیام‌آور آن بود، دین و آیین پیشین یکباره منسوخ نشد که احکام و آداب نو جایگزین آن شود. ازآنجاکه باورهای دیرینه مردم به عنوان امر مقدس قرن‌ها برجا بوده، در مواجهه با دین نو ضمن حفظ ارزش‌ها و معیارهای گذشته سعی بر تطابق آن با اصول و معیارهای جدید داشته است.

به گواه تاریخ و شواهد برجای مانده از گذشته تاکنون ادیان و باورها با دگردیسی و گاه همزیستی مسالمت‌آمیز به حیات خویش ادامه داده‌اند. مکان‌های مقدس ایران شامل مساجد، به ویژه امامزاده‌ها و باغ‌مزارها به دوران کهن و روزگار نیایش ایزدان مهر و اناهیتا بازمی‌گردند. منظر مقدس و آشنای ایرانی شامل سه‌گانه‌ای است که چارتاقی، درخت و آب را دربرمی‌گیرد. اغلب امامزاده‌ها و برخی مساجد قدیمی ایران در جوار آب‌ها – چشمه‌، چاه، رودخانه و آبگیرها- قراردارند، درحالیکه درخت یا درختان کهنسال و نظرکرده نیز آن‌جاست. آب و گیاه نمادهای باروری و منسوب به میترا و اناهیتا در روزگار اسلامی به شخصیت‌هایی چون حضرت زهرا (س) و ابوالفضل‌العباس سقای دشت کربلا منسوب شده‌اند؛ درواقع دگردیسی یا حلول شخصیت مقدس در قالبی نو، قوت تفکر و بینش اسلام و اسطوره‌سازی مسلمانان را نشان می‌دهد. بدیهی است امر مقدس همواره تقدس دارد، اما به گونه‌های متفاوت و در زمان‌های مختلف ظهور و بروز یافته و جلوه‌گر می‌شود.