پایگاه تحلیلی - خبری نظرآنلاین

رسانه راهبردی - انتقادی پژوهشکده نظر

شرح حالی از وضعیت باغ خونی در بافت مرکزی شهر مشهد

چکیده: در باغ خونی نیز به دلیل غلبه نظام سرمایه داری در اطراف حرم امام رضا (ع)، ارزش های میراثی و منظر تاریخی آن توسط مالک باغ نادیده گرفته شده است.

باغ خونی از معدود باغات تاریخی باقی‌مانده شهر مشهد است. این باغ به لحاظ موقعیت مکانی، در بافت مرکزی شهر و در نزدیکی حرم مطهر امام رضا (ع) قرار گرفته است و پیشینه ساخت آن به اواخر دوران قاجار بر می‌گردد. باغ خونی در زمان اقتدار کلنل محمد تقی‌خان پسیان در خراسان بین سال های 1297 تا 1300 به عنوان مرکز ژاندارمری استفاده می شد.

از سال 1304 به بعد این باغ به عنوان کنسولگری شوروی در مشهد درآمد و روس ها با مستقر شدن، پنج ساختمان به سبک معماری روسی بنا کردند که امروزه فقط یکی از آن ها در میانه باغ باقی مانده است. سرانجام با فروپاشی کمونیسم، روس ها در سال 1369 باغ خونی را برای همیشه ترک کردند. در پاسخ به این سوال که چرا نام این باغ، خونی است باید گفت: طبق نظر تاریخ شناس برجسته مشهدی، مهدی سیدی، نام خوان، خین، خونیک و خانیک تلفظ‌های مختلف واژه‌ای پهلوی به معنای چشمه است و احتمالاً وجود چشمه‌ای در این باغ، این نام را به وجود آورده، اما مسئله امروز باغ خونی نه نام آن بلکه نادیده انگاشتن منظر تاریخی باغ و  عدم توجه به حفاظت از این اثر تاریخی است.

خبر مزایده باغ خونی توسط بانک کشاورزی در پاییز 1397 منتشر شد. با این توصیف که هیچ اشاره ای به ثبتی بودن بنا نشده بود، مسئله ای که با اعتراض رسانه های فرهنگی و جریان های مطالبه گر اجتماعی همراه شد تا این مزایده متوقف شود.

شرح حالی از وضعیت باغ خونی در بافت مرکزی شهر مشهد
تصویر 1: موقعیت قرار گیری باغ خونی درمرکز شهر در عکس هوایی 1335 مشهد. منبع: محمدجواد نطاق

در سال 1398 و 1399  بحث خرید باغ خونی توسط شهرداری مشهد با قصد احیا و عمومی سازی آن مطرح شد تا اینکه  در دی ماه 1399  شهرداری برای خرید باغ وارد معامله شد و تیم باستان شناسی در دی ماه 1399 در باغ مشغول به پیگردی شدند. ولی در خرداد 1400،  بحث مالکیت روس ها  دوباره در رسانه به میان آمد تا مشکلات این باغ بیش از پیش بشود و خیال عمومی شدن آن از اذهان شهروندان رخت بر ببندد.

مشکل بلاتکلیفی مالکیت باغ خونی در 100 سال اخیر، متروک بودن باغ در 30 سال اخیر، وارد کردن آسیب به ساختمان باقی‌مانده به واسطه  تبدیل آن به محل اقامت سربازان توسط نیروی انتظامی، مختصری از شرح حال وضعیتی است که بر باغ خونی گذشته است. خشک‌کردن عمدی درختان به واسطه عدم رسیدگی به باغ، مسئله دیگری است که در قیاس عکس هوایی 1335 و عکس زمان حال  مشهود است.

شرح حالی از وضعیت باغ خونی در بافت مرکزی شهر مشهد
تصویر 2: نمای شمالی عمارت باغ خونی، منبع: محمدجواد نطاق

رویه ای که طی 30 سال اخیر پس از رفتن روس ها از باغ خونی توسط مالک باغ ( بانک کشاورزی) پیش گرفته شده، همگی در راستای نابود شدن و از بین رفتن باغ بوده است به گونه ای که تا حد ممکن باغ با حال خود رها گذاشته شده تا درختان  خشک شوند و به ساختمان آسیب وارد شود. تا بتوانند با گذشت زمان و در سکوت خبری باغ را جهت فروش به مزایده  بگذارند. چرا زمین 5 هکتاری باغ خونی در محدوده نزدیک حرم امام رضا(ع) همواره به طور بالقوه این  فرصت و موقعیت را برای سرمایه گذاران زنده نگه داشته است.

شرح حالی از وضعیت باغ خونی در بافت مرکزی شهر مشهد
تصویر 3: مقایسه پوشش تصویر گیاهی باغ خونی در عکس هوایی 1335 و عکس هوایی 1400.

مسئله ای که همواره موجب از بین رفتن آثار تاریخی پیرامون حرم امام رضا (ع) شده، اولویت یافتن بحث ارزش زمین برای سرمایه گذاری بوده است. در مورد باغ خونی نیز در طی 30 سال اخیر، ارزش های میراثی و منظر تاریخی آن توسط مالک باغ نادیده گرفته شده و نه تنها نسبت به حفاظت منظر تاریخی آن در سال های اخیر اقدامی صورت نگرفته، بلکه با بی ارزش انگاشتن باغیت آن، باغ یک زمین بایر نمایانده شده تا هیچ جنبه ارزشی میراثی و تاریخی جهت احیا و حفاظت در آن باقی نماند.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

محمدجواد نطاق

محمدجواد نطاق

کارشناس ارشد معماری منظر دانشگاه تهران
میزان مطالعه مطلب