آیا کارکردهای تزریقی از طرف طرح های قوی کالبدی، بر عملکرد مناطق تاریخی شهر تاثیر گذار است و الگوهای رفتاری ساکنین را جهت دهی می کند؟
مجموعه ارگ کریمخانی نامی آشنا از بافت گردشگری تاریخی شیراز است. شکل گیری مجموعه دارالحکومتی زندیه اعم از ارگ کریمخان (عمارت بیرونی) باغ نظر (اندرونی کریمخان زند)، مسجد و حمام وکیل، مدرسه نیمه تمام وکیل، عمارت دیوانخانه، گرداگرد میدان حکومتی به عنوان قلمروی سیاسی، در جوار بازار وکیل به عنوان قلمروی اقتصادی و بافت اجتماعی محلات به عنوان قلمروهای اجتماعی حیات شهر در دوره کریمخان زندگی روزمره ساکنین را رقم می زدند و به عنوان مرکز شهر شناخته می شد.
در زمان قاجار در کنار میدان توپخانه با تاسیس مدرسه شعاعیه و حفظ کاربری های سابق، کماکان به عنوان قلمروی مرکز شهر، پایگاه خود را حفظ می کند و رویدادهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی در جوار آن رخ می دهد. (تصویر 1)
در دوره رضاشاه، علی رغم دو پاره کردن میدان و عبور از قلب بازار، با تاسیس بانک ملی و اداره بلدیه در همین مکان؛ به عنوان پایگاه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی؛ علی رغم تبدیل ارگ حکومتی به زندان، مرکزیت خود را حفظ کرده و تاسیسات جدید شهری از قبیل نهادهای جدید، دکان های مشرف به خیابان، حاکی از اهمیت این قطب به مثابه اصلی ترین بافتی است که مردم به عنوان مرکز آن را می شناسند. (تصویر 2)
در دوره پهلوی دوم با تبدیل مرکز شهر از میدان به خیابان، خیابان زند با محوریت میدان ارگ کریمخان، مرکز شهر شیراز را شکل می دهد (تصویر 3).
طرح مشاور نقش جهان پارس برای مرکز تاریخی شهر شیراز
بعد از انقلاب اسلامی و از اواسط دهه 60، مفهوم احیاء و مرمت ابنیه و تک بناها و تاکید بر مرمت مجموعه های تاریخی به جای توجه صرف به تک بنا، به عنوان یک جریان عمومی – دولتی به منظور حفظ بافت های تاریخی شهرها در دستور کار قرار گرفت. احیاء مناطق شهری در واقع بستری را برای روند حیات منطقه تاریخی فراهم می کند.
طرح احیاء منطقه تاریخی – فرهنگی شیراز در سال 1371 توسط مهندسین مشاور نقش جهان پارس، مطالعه و طراحی شد. از جمله تهدیدهایی که در این طرح برای بافت قدیم شیراز بر شمرده می شود؛ درونگرایی بافت و منزوی بودن آن و اهتمام به اتصال هر چه بیشتر آن به بافت جدید به ویژه با تاکید بر جنبه های اقتصادی است.
بر خلاف مطالعات صورت گرفته در این طرح، به نظر می رسد بیشترین بخش بافت که حیات حداقل دویست ساله خود را حفظ کرده بود، قلمروی سیاسی – فرهنگی (پهنه میدان توپخانه) و اقتصادی (پهنه بازار) بافت بود که به مثابه مرکز شهر، برای ساکنین شناخته می شد و قلمروهای اجتماعی از جمله محلات سابق به دلیل مهاجرت ساکنین قدیمی بیش از پیش نیاز به احیاء و یا نوسازی داشتند.
متاسفانه با عملی شدن این طرح، مرکز سیاسی، فرهنگی، تاریخی و اجتماعی شهر شیراز که دفتر خاطراتی از نقاط عطف رویدادهای سیاسی – اجتماعی شیراز بود، چند پاره شد و هم اکنون پهنه ارگ کریمخانی شیراز مکانی است برای فوکوس لنز دوربین جهانگردان در پشت لباس های قجری فلزی که در ذهن ساکنین شهر، دیگر دارالحکومه و دفتر سیاسی، فرهنگی، اجتماعی شهر و مرکز آن نیست؛ بلکه مکان گردش در کالبدی تاریخی برای گردشگران (تصویر 4) و دستفروشی برای دستفروشان است. به نظر می رسد حفظ این پهنه به عنوان مرکز شهر و حمایت از زندگی روزمره ساکنین در کنار گردشگری گردشگران؛ نگاهی هویتمند تر در کنار بهبود ارزش های سایت بود.
