رفتار شهرها در برابر بحران در حوزه تاب آوری شهری قرار می گیرد. در حقیقت هر چقدر شهر در مقابله با بحران ها توانمندتر باشد تاب آوری بالاتری دارد. تهران و مردمش با وجود سختی فراوان در برابر کرونا دوام آوردند. آیا این بدان معناست که تهران شهری تاب آور است؟

پیش از پاندمی کرونا، اصلی ترین انتقاد به بحث مدیریت بحران در تهران بر این محور استوار بود که اقدامات، بیشتر جنبه کالبدی دارند و سایر جنبه ها مغفول مانده اند. اما بر خلاف این رویکرد، مدیریت شهری در دوران کرونا تنها به واسطه تکیه بر زیرساخت های آی تی توانست مقاومت کند. در واقع آنچه شهر و زندگی را در تهران در برابر بحران کرونا تاب آور کرد تغییراتی بود که در بستر تکنولوژی و در لایه دیجیتال در زندگی روزمره افراد اتفاق افتاد: خریدهای اینترنتی، تماس های ویدیویی، شبکه های نمایش خانگی و سرویس های تحویل کالا و خدمات درب منزل.

در مقابل،‌ شهرهای دیگر جهان، به خصوص شهرهای پیشرو در کنار دستاوردهای دیجیتال، تغییرات قابل توجهی را در لایه کالبدی به وجود آوردند. در حقیقت در این شهرها تمرکز از سمت هوشمند سازی شهر به سمت تاب آور کردن شهر تغییر جهت یافت. کشورهای پیشرفته نه تنها در بستر اینترنت سعی کردند به ادامه روند زندگی کمک کنند، از محیط فیزیکی غافل نشدند و برای حضور آدمها در فضای باز و سبز امکانات بیشتری رو به وجود آوردند. چون هم در فضای باز ریسک کمتری برای ابتلا وجود دارد و هم اینکه حضور در طبیعت تاب آوری بدن رو در برابر ویروس افزایش می دهد.

جاماندن تهران از قافله تاب آوری

بسیاری از شهرها رشد قابل توجهی در مسیرهای دوچرخه سواری شهری به وجود آورند و عملا جایگاه دوچرخه را به عنوان یک وسیله نقلیه برای سفرهای شهری ارتقا دادند. ایده شهر ۱۵ دقیقه ای (شهری که تمام امکانات مورد نیاز برای زندگی روزمره را در شعاع ۱۵ دقیقه پیاده روی محل زندگی افراد فراهم می کند) شکل گرفت و توسعه یافت و نیز فضاهای بلااستفاده یا بلاتکلیف شهری در برنامه اضافه شدن به فضاهای باز و سبز شهری قرار گرفتند. اما در تهران ما هیچ اقدام قابل توجهی برای هماهنگی کالبد شهر با نیازهایی که در این دوران به وجود آمد ایجاد نشد.

به نظر می رسد که در خوش بینانه ترین حالت میان بخش هایی که مداخلات کالبدی (در لایه فیزیکال) و مداخلات غیر کالبدی (دیجیتال) را در شهرداری تهران بر عهده دارند هماهنگی و همکاری وجود ندارد و در هر بحران با توجه به موضوع یکی از این دو وارد عمل می شود و دیگری کاملا در محاق می ماند. در بدبینانه ترین حالت، مدیریت شهری اقدامی برای تاب آور کردن تهران در برابر کرونا انجام نداده و عملا تنها به دستاوردهای کسب و کارهای بزرگ دیجیتال تکیه کرده است.

حال آنکه تاب آوری شهری بدون مداخله و تغییر در هر دو لایه فیزیکال و دیجیتال امکانپذیر نیست و هیچ کدام نیاز به دیگری را مرتفع نمی سازند. هر چند تهران توانست در برابر کرونا تاب بیاورد اما این دوام آوردن موردی در بحران های بعدی قابلیت تکرارپذیری ندارد و به علت نبود نگاه همه جانبه و برنامه ریزی فعال و هماهنگ نمی تواند تهران را در زمره شهرهای تاب آور قرار دهد.