آیا ممنوعیت کاشت درختان مثمر در فضاهای شهری اقدامی صحیح است؟
درختان مثمر در فضاهای شهری
درختان با تنوع ساختاری و ویژگی های اکولوژیکی از مهم ترین عناصر در ساختار فضای باز شهری محسوب می شوند و نقش غیر قابل انکاری را در روح و جسم انسان بازی می کنند. با این حال همواره انتخاب گیاهان و ارتباط آنها با عملکرد محیط موضوع مورد بحث بوده است. در این راستا در بسیاری از موارد کشت گیاهان مثمر در فضاهای باز منع شده است. حال این سوال پیش می آید که آیا می توان برای این موضوع یک حکم کلی صادر کرد و کشت کلیه گیاهان مثمر در فضاهای باز شهری را ممنوع اعلام نمود؟
ذکر چند نکته در اینجا قابل توجه است. در ابتدا باید دانست گیاهان به عنوان موجودات زنده دارای نیازمندی های خاص برای ادامه حیات هستند. شرایط اقلیمی و آب و هوایی مناسب، میزان آبیاری، تابش خورشید، جنس خاک و بسیاری عوامل دیگر در زیست آنها تاثیر می گذارد و همین موضوع تنوع گسترده و شگفت انگیزی از گیاهان را در سراسر جهان و به تبع آن ایران پدیدار ساخته است.
گیاهان در طول زمان، خود را با تنش های محیطی و شرایط زیستی منطقه سازگار کرده اند و حتی ساختار و فیزیک خود را بر اساس شرایط منطقه تغییر داده اند و اصطلاحا بومی آن منطقه شده اند. از این روست که همواره کاشت گیاهان بومی منطقه، توسط متخصصین منظر و فضای سبز توصیه شده است.
از سویی دیگر بسیاری از گیاهان که ریشه در کالبد منطقه دارند، به عنوان بخشی از خاطرات جمعی و تصورات ذهنی ساکنین منطقه نقش آفرینی می کنند. به این معنا که ساکنین آن دیار با آن گیاه خاص خاطره های مشترک بسیاری دارند و حتی گاه آن منطقه را با نام آن گیاه می شناسند.
نام رودبار از درخت زیتون جدا نمی شود و تویسرکان را به درختان گردو می شناسند. از این روست که هویت آن شهر با آن گیاه پیوندی دیرینه خورده است و با منع کاشت آن گیاه، گویی بخشی از خاطرات ذهنی مردم آن منطقه و هویت آن سرزمین از بین رفته است.
به نکات فوق وجه زیبایی شناسی در گیاهان را نیز اضافه نمایید. فرم و رنگ خاص اجزا، که در بستری از زمان پدیدار می گردد، تنوعی چشم نواز از مظاهر طبیعی را به نمایش می گذارد. تغییر رنگ برگ ها، تنوع شکل گل ها و میوه ها همگی موید این مطلب است. بر این اساس میوه ها که به لحاظ زمانی بعد از دوران گلدهی درختان ظاهر می شوند، با گستره ای از شکل و رنگ، نقش به سزایی در زیبایی محیط پیرامون دارند.
از این رو به نظر می رسد صدور یک حکم کلی مبنی بر حذف گیاهان مثمر و جلوگیری از کاشت آنها در سطح شهر نمی تواند تصمیم درستی تلقی گردد. چرا که گیاهان مثمر بخشی از هویت و ذهنیت شهروندان در بسیاری از شهرهای کشور هستند و بخش عمده ای از جنبه های زیبایی شناسی منظر شهری را شامل می شوند و در زمان مقتضی چهره ای متفاوت از منظر را عرضه می کنند. همچنین بسیاری از آنها بومی مناطق هستند و در طول سالیان خود را با شرایط زیستی منطقه منطبق کرده اند.
ذکر این نکته در اینجا ضروری است که، بسیاری از گیاهان که با اصطلاح غیر مثمر شناخته شده اند، در واقعیت گیاهانی مثمر هستند که میوه آنها قابلیت خوردن ندارند.
با این حال در نظر گرفتن ملاحظات در نحوه کاشت و موقعیت استقرار گیاه مثمر در منظر شهری ضروری به نظر می رسد. میزان دسترسی افراد، امکان مراقبت و نگهداری و برخی مواردی دیگر، باید در طرح کاشت پیشنهادی دیده شود. لذا با کمی تامل و اندیشه در این موضوع می توان نه تنها گیاهان مثمر را از فضاهای سبز شهری حذف نکرد، بلکه با بهره گیری مناسب و به جا از آنها بر کیفیت فضاهای شهر افزود و ذهن مخاطب را با زیبایی های محیطی و خاطرات جمعی مردم درگیر نمود.
