نهاد طرح راهبری و پایش طرح‌های توسعۀ شهری، اردیبهشت ۹۸ با توافق شهرداری تهران، شورای اسلامی شهر تهران و وزارت راه و شهرسازی احیا شد. امیر فرجامی، از سوی شهردار تهران، به سمت ریاست این نهاد برگزیده شد. نظرآنلاین دربارۀ نهاد تازه احیا شده و جوانب مختلف آن، گفتگویی با امیر فرجامی داشته است:
نظرآنلاین: نهاد جدید بر اساس چه نیازی احیا شد و آغاز به کار کرد و این نهاد چه تفاوت‌هایی با دورۀ قبل دارد؟
امیر فرجامی : این نهاد، نهاد جدیدی نیست، این نهاد احیا‌شدۀ نهاد قبلی است که به دلایل غیر منطقی منحل شده بود. در تمام دنیا در کشورهای توسعه‌یافته چنین نهادهایی وجود داره. علی رغم اینکه آن کشورها، مشکلات قانونی کشور مارا ندارند، شهرداری‌ها در این کشورها نمایندگان دولت هستند. این نهادها وظیفۀ رصد و دیده‌بانی طرح‌های بزرگ توسعۀ شهری را بر عهده دارند. همکاران ما در گذشته، اپور را به عنوان نمونه چنین نهادهایی در پاریس بررسی کردند.
نظرآنلاین: این نهاد چه امتیاز و قدرتی نسبت به نهاد قبل دارد؟
امیر فرجامی : در توافق‌نامه‌ای که ماه گذشته میان وزیر، شهردار و رئیس شورای اسلامی شهر تهران تهیه شد، وظایف نهاد آمده است. در مورد نهاد گذشته، توافق بر این بود نهاد، تهیه‌کنندۀ طرح باشد اما در دورۀ جدید طرح‌های در حال تهیه شدن را نهاد راهبری می‌کند و این تفاوت ریز با نهاد، تفاوت قابل توجهی را در ساختار ایجاد می‌کند.
این نهاد در واقع یک سطح از نهاد قبل بالاتر رفته و بر تهیۀ طرح‌های توسعۀ شهری نظارت همه‌جانبه خواهد داشت.
طرح مصوب ۱۳۸۶ در ۹۱ طرح تفصیلی ابلاغ شد و در راستای طرح جامع تهیه و در کمیسیون ماده ۵ تصویب شد. حتی مصوبۀ یکپارچۀ طرح تفصیلی به شورای عالی هم آمد. اما در این بین اتفاقاتی افتاد و انحرافاتی در طرح تفصیلی نسبت به جامع رخ داد و حتی در حال حاضر، انحرافاتی نسبت به طرح تفصیلی مصوب رخ می‌دهد که همگی در غیاب نهاد رخ داد.
وقتی شورای عالی برای طرح جامع رویکرد راهبردی_ساختاری را اتخاذ کرد، وجود چنین نهادی برای تحقق آن ضروری بود. طرح‌های جامع گذشته، برای پلاک به پلاک شهر، کاربری تعیین کردند اما در طرح جامع ۸۶ موضع ما راهبردی ساختاری بود و پهنه‌بندی شد. طبیعی بود که اسناد موضعی موضوعی که در طرح جامع تعریف شد باید تهیه می‌شد تا طرح جامع را تکمیل کند.
اما با انحلال نهاد، تهیۀ این طرح‌های تکمیلی و نظارت بر طرح‌های تهیه‌شده متوقف شد. حتی در مواردی هم که طرح‌ها تهیه شد، به تصویب نهاد مرجع نرسید. در حال حاضر با انبوهی از مطالعاتی مواجهیم که شهرداری و مرکز مطالعات تهیه کردند، اما به تصویب نرسیده، تبدیل به ضابطه و لازم‌الجرا نشده یعنی عملا با تهیه‌نکردن تفاوتی نداشته است. به روز کردن تکالیف طرح جامع جزو وظایفی هست که ما داریم.
نظرآنلاین: این نهاد جدید قدرت اجرایی نظارت بر اجرای ضابطه‌هایی که لازم‌الاجرا شده‌اند را چطور تأمین می‌کند؟
امیر فرجامی : تکالیفی تعیین شده که باید انجام بشه و اسناد موضوعی و موضعی بیشترین تعداد آن‌ها است. در این چند سال، از ۸۶ تا ۹۱ که تفصیلی تصویب شد، این تکالیف بعضا شروع شد اما خوب هدایت نشد، بعضی شروع و تمام شده، بعضیاش به خوبی راهبری و تمام شده اما باید به تصویب برسه که پیگیری این وظیفۀ نهاده و الان در شرایطی هستیم که بعضی از شروع‌نشده‌ها الان اصلا از حیز انتفاع خارجه. مجموعۀ این اقدامات تحت عنوان «به روز آوری تکالیف طرح جامع و تفصیلی» جزو وظایف نهاد فعلی است. در این بین در غیاب نهاد، شورای شهر، در قالب برنامه‌های توسعه برخی از وظایف شورای عالی را انجام داده است.
زمانی که شورای عالی به دستور وزارت راه و شهرسازی از تفاهم نهاد خارج شد، مسئولیت‌های نهاد را به شهرداری واگذار کرد. آقای قالیباف نهاد را منحل نکرد و پوستۀ آن را از بین نبرد، ایشان «شورای عالی نظارت بر توسعۀ شهری تهران» راه‌اندازی کرد و دبریخانه هم برای این شورا پیش‌بینی کرد و وظایف پیش‌بینی‌شد. شورای عالی برای نهاد را تقسیم کرد؛ موضوعی‌ها به مرکز نطالعات و برنامه ریزی شهر تهران و موضعی را به معاونت شهرسازی داد. بنابراین تهیۀ اسناد مورد نظر طرح جامع، منتفی نشد بلکه به این دو بخش سپرده شد. اما به هر جهت در نبود نهادی که مورد اعتماد سه ارگان بود، طبیعی است که برخی تخلفات در شهرداری رخ داد و دولت که طبق قانون وظیفۀ تهیه و پایش طرح‌های توسعۀ شهری را بر عهده دارد، دیگر هیچ نقشی نداشت.
نظرآنلاین: شما به عنوان رئیس نهاد، اصلی‌ترین مشکلات تهران را در چه چیزهایی می‌بینید که در اصلاحات طرح جامع مصوب ۱۳۸۶، توسط نهاد راهبری و پایش باید به آن پرداخته شود؟
امیر فرجامی : پیش از احیای نهاد معاونت شهرسازی شهرداری در معرض فشار برای بازنگری طرح تفصیلی قرار گرفت و وزارت راه و شهرسازی هم در جایگاه نظارتی با انجام این کار اتفاق نظر دارد. هر کسی می تواند برای بازنگری در طرح‌ها، رویکردی داشته باشد. بر این اساس معاونت شهرسازی شهرداری، شروع به آسیب‌شناسی طرح بر محور طرح تفصیلی کرد. اعتقاد ما بر این است که در این آسیب‌شناسی تنها آسیب‌های طرح تفصیلی، مبنای کار ما نباشد، بلکه محور آسیب‌شناسی، مشکلات شهر تهران باشد. بر این اساس ما با مشاوری که شهرداری معین کرده بود ارتباط برقرار کردیم و خواستیم که آسیب‌شناسی بر مبنای خلاء‌های موجود صورت بگیرد. شاید نیاز به تهیۀ اسناد جدیدی باشد و دستگاه‌های مختلف مانند محیط زیست و وزارت صنایع درگیر شوند. نتایج این آسیب‌شناسی معین خواهد کرد که طرح جامع نیازمند اعمال چه تغییراتی است و تغییرات پیشنهادی برای تصویب به شورای عالی ارائه خواهد شد. خروجی این آسیب‌شناسی است که معین می‌کند، که آیا باید بندهایی را اصلاح و یا طرح جدیدی کرد؟
این آسیب‌شناسی به صورت سازمان‌یافته توسط دانشگاه تربیت مدرس به عنوان مشاور به سرپرست دکتر مجتبی رفیعیان، به بررسی چرایی وجود این آسیب‌ها نیز می‌پردازد. این گروه با شورای شهر، شهرداری و ما به عنوان نهاد جلساتی تشکیل داده و کار آسیب‌شناسی آغاز شده است. این در واقع از وظایف نهاد قبلی هم بود، نهاد قبلی با تهیۀ هم‌زمان طرح جامع و تفصیلی_حتی طرح تفصیلی زودتر شروع شد_ آغاز به کار کرد و پیش از اینکه کار به انجام وظیفۀ اصلی نهاد برسد، نهاد منحل شد.
نظرآنلاین: یکی از مشکلاتی که نهاد پیشین داشت، عدم‌نقدپذیری و دعوت از گروه‌های مختلف برای مشارکت در کار تهیه و پایش طرح بود. شما در شکل فعلی نهاد، چه سازوکاری برای جلب مشارکت سایر گروه‌ها اتخاذ کرده‌اید؟
امیر فرجامی : بحثی که مطرح شده و حتما باید اتفاق بیفتد، قانونی‌کردن نهاد است. در دور پیش هم بنا بر این بود و لایحه هم نوشته شد، منتهی یکی از رئوس اضلاع تشکیل‌دهندۀ نهاد، به دلایل سیاسی پیشنهادی به شورای عالی برد و نهاد به همین راحتی منحل شد. در حال حاضر هم ممکن است چنین اتفاقی بیفتد. در دوره‌های پیشین با وجود اختلاف زیاد خط مشی فکری و سیاسی، بر وجود نهاد توافق بر قرار بود اما امروز یک تفاهم کلی میان این رئوس برقرار است و لزوم وجود نهادی برای پایش و راهبری طرح جامع مسلم است.
برای جلب مشارکت اولین قدم، قانونی کردن نهاد است، در مرحلۀ بعدی فضا باید برای مشارکت همه، در درجۀ اول این سه رأس و در درجۀ دوم آن جریان های تخصصی، سازمان نظام مهندسی، مردم_که تا حدی در شورای شهر لحاظ شده_ و همۀ افراد و حرفه‌مندان فراهم شود و این از برنامه‌های نهاد است.
یکی از نکات کلیدی برای راهبری شهر تهران، دسترسی به اطلاعات و داده‌های شهر است در همین راستا ما باید رابطۀ نزدیکی با سازمان فناوری اطلاعات شهر تهران برقرار کنیم و اطلاعات به روز این گروه‌ها را از آن‌ها مطالبه کنیم. این‌ها جزو رئوس اصلی فعالیت ماست که به مرور پخته‌تر خواهد شد.
