ارتقاء تاب‌ آوری در فضاهای رها شده‌ تهران

 فضاهای رها شده‌ منظر شهری تهران و ارتقاء تاب‌آوری اجتماعی-اکولوژیکی 

چگونه می ‌توان اصول مداخله در فضا های رها شده شهری تهران را به منظور ارتقاء تاب ‌آوری اجتماعی_اکولوژیکی در طراحی منظر تبیین نمود؟

 روند سریع شهر نشینی مشکلات بسیاری در توسعه‌ی فضای شهری تهران و تأثیرات آن بر ساخت ‌و ساز ایجاد نموده است و در این میان زمین‌ های نسبتا حاشیه ‌ای تولید شده است (2014 ,Pearsall et al),  که امکان وقوع هرگونه ناهنجاری و جرایم در آن‌ ها وجود دارد. فضا های رها شده به عنوان فضا هایی که به ‌طورکامل استفاده ‌نشده ‌اند، اغلب بدون شکل بوده و یا در گوشه‌ها قرارگرفته‌اند و هیچ تعریف روشن و مشخصی از عملکرد آن‌ ها در شهر وجود ندارد که این فضا ها با منظر شهری آمیخته‌ شده ‌اند.

همچنین این فضا ها به دلیل فرم کالبدی خود که اغلب زمین ‌های باریک و نا منظم میان ساختمان ها و یا زمین‌هایی آلوده با محدودیت‌هایی چون شیب بسیار و یا زمین های تقسیم شده توسط مسیرها بوده اند، معضلات بسیاری در حوزه اکولوژیکی و اجتماعی همچون عدم وجود حیات مدنی و جرم خیزی را به همراه داشته است (نقیبی و همکاران، 1400). 

از این ‌رو می ‌توان این فضا های میانی را  فضا هایی که میان عناصر منظر به جای‌ مانده ‌اند، محسوب نمود و به طور فزاینده ‌ای به عنوان سد مهمی در باز آفرینی منظر شهری تهران شناسایی نمود (2016, Klenosky, & Zhang) که بی‌ توجهی به این فضا ها، خود تأثیر به ‌سزایی بر ایجاد ترس، سلامت روانی، نشاط و رفاه افراد جامعه گذاشته است (Alexander & Powell, 2011). بنابراین تصور می ‌شود که فضا های رها شده ذاتاً فضا هایی منفی و سمبل سقوط یا مشکلات شهری تهران هستند.

اما با توجه به مطالعات انجام شده، این تخلخل ها به عنوان خلأ هایی در سیستم شهری تهران، به همان اندازه که یک سیستم را شکننده ‌ و مستعد تقسیم‌ بندی‌ قرار می دهند، ممکن است قادر به جابجایی و استفاده جدید در سیستم شهری باشند (نقیبی و همکاران، 1400). 

از این ‌رو بسته به این‌که تخلخل یک درمان یا تهدید است، می ‌تواند ظرفیت کلان ‌شهر را برای انعطاف ‌پذیری، افزایش ‌داده یا تضعیف ‌نماید که در این راستا بستر محلی، در تعیین چگونگی تخلخل در برابر یک سیستم شهری نقش اساسی دارد. در نتیجه جهت افزایش جنبه‌ های مثبت تخلخل و به‌ حداقل ‌رساندن جنبه ‌های منفی آن، ضروری است چالش‌ های اصلی تخلخل در یک مکان خاص شناسایی ‌گردد.

به طور کلی فضا های رها شده می‌توانند یک منبع اکولوژیکی با ارزش باشند و به عنوان زیر ساخت‌ های سبز در جهت تقویت سلامت اکوسیستم و ارتقاء کیفیت بهتر زندگی برای ساکنان شهر عمل ‌نمایند. این فضا ها می توانند در راستای تعاملات و فرآیند های انسانی و غیر انسانی مورد استفاده قرار گیرند و فرصت‌ های بسیاری را درجهت ارتقاء تاب ‌آوری زیست‌ محیطی و اجتماعی در منظر شهری ایجاد نمایند.

بنابراین مسئله فضا های رها شده برای بسیاری از برنامه ‌ریزان و دولت‌ های شهری در اولویت اصلی خواهد بود. حال بررسی تیپولوژی فضا های رها شده به عنوان پتانسیل‌های اجتماعی_اکولوژیکی در منظر شهری تهران و نقش تأثیرگذار آن‌ها در مکان‌های سبز شهر جهت کمک به برنامه ‌ریزان و طراحان در درک و برنامه ‌ریزی این فضا ها ضروریست و نتایج مطالعات و اقدامات، منجر به استفاده بهتر از این فضا ها و گشودن رویکرد های خلاقانه‌ی جایگزین، برای پیش ‌بینی فضا و طراحی منظر شهر تهران می شود.

بنابراین شناسایی و توسعه، یک نوع ‌شناسی مفید از زمین‌ های شهری خالی و نشان‌ دادن چگونگی عملکرد آن ‌ها به عنوان یک زیر ساخت سبز در اراضی غیر خالی جهت ارائه خدمات اجتماعی_اکولوژیکی و اهمیت این فضا ها در بهبود منظر شهری شایان توجه است.

در این راستا راه‌ حل ‌های استاندارد برای “مشکل زمین ‌های رها شده” به طور معمول شامل بازگشت چنین زمین ‌های غیر مجاز یا غیر قابل ‌استفاده ‌ای برای دستیابی به اهدافاجتماعی، زیست‌ محیطی، اقتصادی و سیاسی هستند که برنامه‌ ریزان می‌ توانند با یک ارزیابی ترکیبی از کاربرد های واقعی، ویژگی ‌های اکولوژیکی و شاخص های فیزیکی ضمن حمایت از پایداری از خدمات اکوسیستم شهری، به طور مؤثرتری به فضا های رها شده‌ ی منظر شهری تهران بپردازند.

در این میان، برنامه ‌ریزی و مداخله در مناطق کوچک مقیاس می تواند به عنوان ابزاری نوین در مدیریت مسائل عمومی، رشد فضا ها و سیاست ‌های شهری ثمر واقع شود و این استراتژی، پاسخی با دوز سریع انرژی و استفاده از منابع کم برای شهر تهران خواهد بود. به عبارت دیگر، یک سری مداخلات در مقیاس کوچک و بسیار متمرکز در نقاط بحرانی، توانایی احیاء یا آغاز روند باز سازی در فضا های مرده و آسیب‌ دیده اطرافشان را دارد. بنابراین می ‌توان فضا های رها شده را به عنوان نقاطی در مقیاس منظر به‌ شمار آورد.

در نهایت با توجه به مسئله تعامل پیچیده بین ابعاد مختلف سیستم اجتماعی_زیست‌ محیطی و تأکید بر نقش ارتباط ارزش ‌های فرهنگی و شرایط فعلی محیط ‌زیست در توسعه پایدار، سعی بر تمرکز بر فضا های رها شده‌ی منظر شهری تهران به عنوان پتانسیل ‌های اجتماعی_اکولوژیکی است.

بنابراین با تکیه بر شاخص های تفکر تاب آوری همچون ارتباط یا اتصال با کاربری‌ های اطراف، وجود تنوع فضایی جهت ایجاد حیات اجتماعی در این تخلخل ها و به تبع آن افزایش امنیت و همچنین سازماندهی فضا در بستر در مقابل آشوب های محیطی، می توان از نقش تأثیرگذار این فضا هادر مکان‌ های سبز شهری بهره برد.

منابع

-نقیبی، مریم، اخلاصی، احمد و فیضی، محسن. (1400). بررسی ترجیحات کاربران در ارائه‌ی راهبردهای مداخله در فضای رهاشده به عنوان یک پارک جیبی. آرمانشهر، 14(37): 269-282.

-Alexander, F.S. and Powell, L.A. (2011) ‘Neighborhood stabilization strategies for vacant and abandoned properties, Zoning and Planning Law Report, 34(8), 1-12.

-Lerner, J. (2014) Urban acupuncture. Washington DC, Island Press.

-Naghibi, M., Faizi, M., & Ekhlassi, A. (2020). The role of user preferences in urban acupuncture. Urbani Izziv, 31(2), 114-126.

-Pearsall, H., Lucas, S. and Lenhardt, J. (2014) ‘The contested nature of vacant land in Philadelphia and approaches for resolving competing objectives for redevelopment, Cities, 40, 163–174.

-Zhang, L. and Klenosky, D.B. (2016) ‘Residents’ perceptions and attitudes toward waste treatment facility sites and their possible conversion: A literature review’, Urban Forestry and Urban Greening, 20, 32- 42.