انتخاب اقامتگاه حق مردم و نیازمند بستر عادلانه است
صنعت گردشگری به عنوان سومین اقتصاد جهانی شناخته شده است و در سال ۲۰۱۸ حدود یک میلیارد و سیصد میلیون نفر در دنیا به جابه‌جایی و گردش مشغول هستند. این صنعت در آیندۀ نه چندان دور تبدیل به صنعت اول دنیا خواهد شد و وسیله‌ای برای توزیع عادلانۀ منابع در جوامع محلی خواهد بود. جای توجه دارد در شرایطی که از هر ۱۰ شغل یک شغل به گردشگری مربوط است و جمعیتی بیش از ۲۸۰ میلیون نفر در این صنعت مشغول به کار هستند، ایران رتبه ۳۵ اقتصاد گردشگری جهان را داراست. رتبه ای که با توجه به استعدادها و ظرفیت‌های فرهنگی و طبیعی نیازمند بهبود است. اقامت یکی از مهم‌ترین و با اهمیت‌ترین بخش‌های این صنعت است که به عنوان یکی از سه‌گانه‌های مقدس معرفی شده است. سرمایه‌گذاری در این بخش هزینه‌های زیرساختی زیادی را به سرمایه‌گذار هموار می‌کند و در صورت مناسب‌بودن بازار، بازدهی بالایی به همراه خواهد داشت. در سال‌های اخیر صنعت هتلداری و مهمان‌پذیری ایران، گونۀ جدید اقامتی را به خود دیده است که از آن به «خانۀ مسافر» یاد شده است. خانۀ مسافر به عنوان یکی از تأسیسات گردشگری شناخته می‌شود که با تصویب سازمان میراث فرهنگی، مجوز اقامت به گردشگران داخلی و خارجی را به دست مي‌آورد. خانۀ مسافر همان خانه‌هایی است که ساکنین شهرها و روستاها به صورت اشتراکی یا اجاره‌ای در اختیار مسافران قرار می‌دهند و از نظر قیمت و شرایط قانونی وضعیت متفاوتی دارند. بنابراین در تاریخ ۸ بهمن ماه ۹۷ در محل گالری نظر پژوهشکدۀ نظر نشستی با عنوان «خانۀ مسافر یا هتل: رقابت یا رفاقت» برگزار شد تا ابعاد و زوایای این پدیده به نقد و بررسی قرار گیرد. سخنرانان این نشست را مسعود غلامی مشاور بازاریابی و توسعۀ بازار جامعۀ هتل‌داران ایران، کامیار اسکندریون دبیر جامعۀ هتل‌داران ایران و رئیس جامعۀ هتل‌داران استان زنجان، علی‌رضا انصاری مشاور سابق معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی در حوزۀ خانۀ مسافر و سعید شفیعا عضو هیئت علمی پژوهشکدۀ نظر تشکیل دادند.
سطح کیفی صنعت هتلداری ایران مطلوب ارزیابی می‌شود
دکتر مسعود غلامی در این نشست گفت: «سرمایه‌گذاری در صنعت هتلداری مستلزم بازگشت سرمایه است. در شرایطی که وضعیت بازار گردشگری و هتلداری تحت تأثیر اتفاقات فصلی و سیاسی قرار می‌گیرد، این کسب‌وکارها برای خود تمهیداتی می‌اندیشند. خانۀ مسافر به عنوان یک ابزار می‌توانست در کنار بخش هتلداری قرار بگیرد. هر چند از نظر قدمت ممکن است خانۀ مسافر را قدیمی‌تر از بخش هتلداری بدانند اما اگر قرار باشد کارآفرینی به قیمت حذف کارهای پیشین رخ دهد، اقدام منطقی نیست. در حال حاضر آمار دقیق و مستندی در مورد موفقیت اینگونه اقامتگاهها وجود ندارد. مقایسۀ این اقامتگاهها با مدل‌های خارجی مثل AirB&B نیز کار صحیحی نیست. در حال حاضر حدود ۸۵ درصد هتل‌های پنج ستاره در اختیار بخش دولتی است در حالی که 99 درصد سایر هتل‌ها متعلق به بخش خصوصی است. بنابراین زیانی که بخش هتلداری متحمل می‌شود، بخش خصوصی را بیشتر نشانه گرفته است. به نظر می‌رسد پیش از هر اقدامی باید فرهنگ‌سازی صورت گیرد. اگر قرار است گزینه‌های جدیدی مثل خانۀ مسافر وارد بازار اقامت گردد ابتدا بایستی سازوکارهای مالیاتی، اصول و قواعد نظافتی، فرایند‌های امنیت و ایمنی‌سازی آن نیز مطرح شود. تحصیل‌کرده‌های رشته‌های هتلداری در سال‌های اخیر بارها پرسیده‌اند که آیندۀ شغلی ما چگونه است؟ اگر قرار است اقداماتی صورت گیرد و تغییراتی در بازار رخ دهد بایستی به تمامی ابعاد و هزینه‌های عمومی آن نیز توجه شود. به جرأت می‌توان گفت که سطح کیفی صنعت هتلداری در ایران در وضعیت مطلوبی قرار دارد و این صنعت به غیر از پاره ای از استثنا‌ها وضعیت عملکردی خوبی حاکم است. بنابراین حمایت و دقت نسبت به این بخش از گردشگری نیازمند توجه ويژه دارد».
هتل ويترین و اتاق مهمان‌خانۀ در مقیاس یک کشور است
در ادامه کامیار اسکندریون خانۀ مسافر را پدیده‌ای خواند که از پیش وجود داشته است و گفت: «از آنجا که شکل سفرها عوض شده است بایستی الگوی اقامت نیز با آن تطابق پیدا کند. آیا درست است که گردشگرانی که به دنبال آرامش و آسایش به جایی سفر کرده‌اند را به سمت واحد‌های ارزان قیمت هدایت کنیم، وقتی می‌شود با اختصاص تسهیلات و امکانات آن‌ها را به سطح خدماتیِ مطلوب‌تری ارتقا داد؟ هتل ويترین و مهمان‌خانۀ یک جامعه است و متأثر‌شدن آن از بخش‌های دیگر، به ماهیت فرهنگی یک جامعه اثر منفی خواهد گذاشت. خانۀ مسافر نیازمند بازنگری و بازتوجه ويژه است چرا که می‌تواند در درون خود تولید‌کنندۀ آسیب‌های اجتماعی، اقتصادی، اخلاقی و امنیتی باشد. باید توجه کرد که ما در مورد ایران و فرهنگ ایرانی صحبت می‌کنیم. آیا پذیرش بی‌نام‌ونشان بودن و نامشخص بودن ارتباط بین افرادی که در یک خانه اقامت می‌کنند توسط جامعۀ ما پذیرفته است؟».
اسکندریون با یادآوری این نکته که در سال ۱۳۸۶ قرار بود که تنها ۷ استان دارای خانۀ مسافر باشند، اما این پروژه به تمام ایران گسترش پیدا کرده است، گفت: «هر زمان ضریب اشغال هتل‌ها تکمیل شد و مسائل فصلی‌بودن نیز مدیریت شد، معرفی و استفاده از خانۀ مسافر یک اقدام معقول است. اما در حال حاضر چنین ملاحظاتی وجود ندارد. به نظر می‌رسد، ضمانت دولت در مورد حمایت سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در بخش هتلداری، مسأله این بخش را برطرف خواهد کرد».
واگذاری یا ممنوعیت فعالیت خانۀ مسافر، پیشنهاد مناسبی نیست
انصاری در ادامۀ نشست افزود: «اینگونه از اقامت دارای سابقۀ دیرینه است. برخی آن را به اروپا نسبت می‌دهند. نمونه‌های موفقی مثل AirB&B در جهان نشان داد که واسطه‌گری‌های تحول‌یافته، امکان معرفی محصولات جدید اقامتی را فراهم کرده است. قیمت، تنها دلیل انتخاب خانۀ مسافر نیست. به نظر مهم‌ترین دلیل موقعیت و جایگاه این اقامتگاهها است. اگر AirB&B به روی ایران باز می‌شد بدون شک گردشگران خارجی بسیاری به ایران وارد می‌شدند. مردم هستند که باید انتخاب کنند، کجا مناسب اقامت است و پولشان را کجا خرج کنند. باید واقع‌گرا بود و برای تولید خلاقیت و ارزش‌آفرینی تلاش کرد. اینکه جلوی کرایه‌دادن خانۀ مسافر گرفته شود برای اینکه بخش دیگری متضرر نشود، به نظر عادلانه نیست. چرا هتل‌ها به دنبال خلاقیت و تولید محصولات نوآورانه نیستند؟ تولید مزیت رقابتی توسط آن‌ها در همین بازار، تصمیمات گردشگران را تحت تأثیر قرار خواهد داد. واگذاری یا ممنوعیت فعالیت خانۀ مسافر، فاقد وجاهت و مشروعیت است. اگر نکاتی در مورد معادل‌سازی هزینه‌ها وجود دارد، بایستی این اقدامات صورت گیرد نه اصل وجود خانۀ مسافر زیر سؤال برود. شفاف است که بخش هتلداری بابت مالیات، ایمنی و موارد مشابه هزینه‌های زیادی می‌کند. برای این هزینه‌ها بایستی استانداردهایی برای خانۀ مسافر پیشنهاد شود تا عدالت بین آن‌ها رعایت شود. تا به حال هیچ مطالعه‌ای در مورد جامعۀ مخاطب خانۀ مسافر نشده است. از اساتید و محققان درخواست می‌شود موضوعات تحقیق خود را به این سمت هدایت کنند. سؤالی که لازم به پاسخ‌گویی است این است که چه گروه‌های اجتماعی‌ای، به چه دلایلی خانۀ مسافر را انتخاب می‌کنند؟ آیا خانۀ مسافر روی اقتصاد بخش هتلداری تأثیر منفی یا مثبت داشته است؟ به نظر تلاش برای مطرح‌شدن خانۀ مسافر به شکل جامع‌ای صنفی، مذاکرات و تعاملات بین بخش هتلداری خانۀ مسافری‌ها را قابل مدیریت‌تر خواهد کرد. بایستی به پدیدۀ خانۀ مسافر به عنوان یک همراه و رفیق استراتژيک نگاه شود تا رغیب و دردسر. بهترین گزینه در حال حاضر ورود به تعاملی برد-برد و دوستانه بین بخش هتلداری و خانۀ مسافر است».
خانه مسافر یا هتل، رفاقت و مسیر راهبردی
در انتها سعید شفیعا با جمع‌بندی صحبت‌های انجام‌شده افزود که: «به نظر پدیدۀ خانۀ مسافر، پدیده‌ای است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت. نبود تحقیقات و پژوهش‌های قابل استناد، قضاوت در مورد این گونۀ اقامتی را سخت کرده است. اما آنچه مسلم است محصولات جدید در بازار، توسط گروه‌هایی خاص به دلیلی خصوصی انتخاب می‌شود. نگاه به کنش‌گران بازار اقامت با رویکرد راهبردی و رفاقتی بهترین زاویه دید است. نادیده‌انگاری، تخریب یا محدود‌کردن، گزینه‌های صحیحی برای این تعامل نخواهد بود. هر چند رها‌سازی و عدم بررسی آسیب‌های این بخش جدید نیز مسائل جدیدی ایجاد خواهد کرد. بهتر است گفته شود خانه مسافر یا هتل، رفاقت و مسیر راهبردی تا رفاقت یا رقابت؟ بنابراین راهبردهای زیر برای شکل‌گیری رفاقت بین این دو بخش پیشنهاد می‌شود:
- یکسان‌سازی شرایط مقرراتی و نظارتی برای دو بخش هتلداری و خانۀ مسافر
- استانداردسازی و درجه‌بندی خانۀ مسافر بر اساس مقررات و نظارت‌های دوره‌ای در موارد
- امنیتی
- اخلاقی
- ایمنی
- مالیاتی
- خدماتی
- نظافت و پاکیزگی
- ایجاد جامعۀ صنفی برای خانۀ مسافر و توانمندسازی آن‌ها برای مذاکره به سمت حصول نتیجۀ «برد-برد» با بخش هتلداری
- مدیریت عرضه و قیمت‌گذاری عادلانه با شکل‌گیری نهادی مشترک بین بخش هتلداری و خانۀ مسافر».
