طرح توسعه حرم رضوی در گذر زمان (قسمت دوم: پهلوی دوم)

طرح توسعه حرم رضوی یکی از پر‌تنش‌ترین مداخله‌ها در زمینۀ تغییر چهرۀ مرکز شهر، تخریب ابنیۀ اطراف حرم مطهر در سال ۱۳۵۴ در قالب الگوی نوسازی بزرگ مقیاس و ایجاد فضای سبز در محدوده است. شعاع فلکه این طرح از رأس گنبد طلا ۳۲۰ متر و مساحت تقریبی این محدودۀ ۳۰ هکتار بود. با تخریب مراکز تجاری و اقتصادی، مسکونی و فرهنگی اطراف حرم مطهر ، فضایی قابل توجه در مرکز این بافت فشرده و متراکم ایجاد شد (رهنما و دیگران، 67:1384). این طرح در سال 1347 توسط مهندسین مشاور بوربور تهیه و توسط عبدالعظیم ولیان (استاندار وقت خراسان) اجرا شد.

طرح توسعه حرم رضوی با نگاه اقتدارگرایانه و غیرمشارکتی با هدف پاکسازی بافت پیرامونی با مخالفت شدید مردم و مذهبیون اجرا و نتیجۀ آن جداشدن حرم از شهر بود. بازار‌های اصلی که ارتباط حرم با شهر را برقرار می‌ساختند، از بین‌ رفتند و بازار رضا در ضلع شرقی فلکۀ آب برای اختصاص به افرادي که مغازه‌هاي خود را در اين طرح از دست داده بودند، ایجاد شد. از نگاه پدیدار‌شناسی، این مداخلات ضربۀ جبران‌ناپذیری به بافت پیرامون حرم وارد کرد و معنابخشی را از میان برد و همچنین بی‌مکانی را در آن‌ها به وجود آورد.

الگوی نوسازی بزرگ مقیاس و ایجاد فضای سبز در محدوده  سال1354(مأخد:سازمان  نقشه برداری کشور)

نقشه الگوی نوسازی بزرگ مقیاس و ایجاد فضای سبز در محدوده  سال1354(مأخد:نگارنده بر اساس نقشه پایه سازمان  نقشه برداری کشور)

ارائه طرح نوسازی اطراف حرم حضرت رضا (ع) توسط داریوش بوربور مهندس مشاور معماری و شهرسازی آستان قدس رضوی سال1347