5 مهرماه 98 خبری به نقل از رئیس سازمان محیط زیست ایران توسط خبرگزاری‌ها منتشر شد: «در هیچ رودخانه‌ای در شمال ایران موجود زنده نداریم».
این گفتۀ آقای عیسی کلانتری واکنش‌های مختلفی از طیف گستردۀ فعالان محیط زیست تا نمایندگان مجلس را به دنبال داشت. در اینجا می‌توان ثابت کرد که با مدنظر داشتن رودخانه هراز به عنوان یک مصداق موردی از رودخانه‌های شمال کشور، به دلایل زیر این گفته صحت ندارد:
- در طول مسیر رود هراز مراکز پرورش ماهی وجود دارد که از آب رودخانه تغذیه می‌شود و به کشت و پرورش و فروش ماهی مشغولند و به حیات اقتصادی خود ادامه می‌دهند. بنابراین آب این رود نمی‌تواند چنانکه آقای کلانتری گفته تا این حد آلوده باشد.
- در اخبار رسمی سال 97 و 98 درخصوص رود مذکور، از موفقیت برنامۀ حفظ گونۀ منحصربه‌فرد قزل آلای خال قرمز با کمک سمن‌ها از خطر گونۀ مهاجم به‌ویژه در محدودۀ دریاچۀ امامزاده خبر آمده است[1]. بنابراین حیات حداقل دو گونۀ ماهی و در نتیجه وجود یک زنجیرۀ اکوسیستمی با این خبر تأیید شده است.
- شنیده‌های اینجانب در جلسات رسمی کاری با کارشناسان محیط زیست منطقه، سلامت این رودخانه را تأیید می‌کند، مواردی نظیر: پایش مداوم میزان آلودگی‌های آب با آزمایشات و نیز درخواست سازمان محیط زیست از وزارت راه برای تأمین دسترسی حیوانات به رود به عنوان آبشخور ضمن طرح تعریض محور هراز[2].
اکنون با رد صحت گفتۀ ریاست سازمان محیط زیست کشور، می‌توان چند فرضیه را با خوش‌بینی برای دلیل چنین اظهارنظری مطرح کرد:
- ممکن است ایشان با دریافت اطلاعات و آمار غلط و مغرضانه، با اعلام این خبر ناخواسته بخشی از اهداف منفی افراد سودجو در اطرافیان خود را تأمین کرده باشند که در اینصورت ضروری است تا با پیدا کردن منبع خبر، سازمان را به شفافیت و سلامت کاری بیشتر نزدیک نمایند.
- اخبار، هشدارها و پیش‌بینی‌های متخصصین و فعالان محیط زیست در سال‌های اخیر، زنگ خطر را برای طبیعت ایران در ابعاد گوناگون و حتی تداوم حیات انسانی در قرن آینده به صدا درآورده است. بنابراین بدیهی است که نگرانی مسئولان مافوق در سازمان متولی محیط زیست در کشور بیش از سایر بخش‌ها و مردم باشد. شاید ریاست سازمان با این گفته قصد جلب توجه همگان به حد اضطرار موضوع را داشته‌اند تا با جزم‌شدن عزم فعالان و دغدغه‌مندان و نیز تقویت جایگاه سازمان و همکاری بیشتر دولت و مجلس (مثلاً با تصویب برنامه‌ها و بودجه‌های مضاعف) به مقابله با تهدیدها بپردازد. با این فرض نیز اغراق تاحد طرح یک گفتۀ کذب و سیاه‌نمایی نتیجۀ عکس خواهد داد و صلاحیت و زحمات کل بدنۀ سازمان در پایش و اعلام وضع موجود را زیر سؤال خواهد برد. بهتر آن است که مدیران مسئول با استفاده از ظرفیت رسانه و اعلام نگرانی و نیاز به همکاری مردم و مسئولان در برنامه‌های سازمان، به واقع پیش‌قراول حفظ محیط زیست و امیدبخش نجات آن باشند.
- برخی از کارشناسان محیط زیست این اظهار نظر را «چراغ سبزی برای برهم‌زنندگان محیط زیست» تلقی کرده‌اند. این مسئله نمی‌تواند چندان مؤثر باشد. چراکه مجوز فعالیت‌ها در چهارچوب ضوابط داده می‌شوند نه بر اساس اخبار. چنانچه به عنوان مثال مرکز صنعتی در حاشیۀ رودخانه درخواست صدور مجوز داشته باشد، نحوۀ دفع پساب صنعتی او ضمن صدور مجوز بررسی می‌شود و چنانچه مرکزی از مراکز فعال موجود با شنیدن این خبر پساب خود را در رودخانه رها کند، در آزمایشات بعدی آب منشا آلودگی تشخیص داده می‌شود و کارشناسان سازمان مطابق ضوابط با واحد متخلف برخورد می‌کنند. آنچه در اینجا اهمیت دارد و می‌تواند چراغ را (بدون این خبر یا با آن) برای افراد متخلف و سودجو قرمز باقی نگهدارد، ضمانت اجرایی ضوابط است که متاسفانه در حال حاضر سازمان مذکور در دفاع از حقوق محیط زیست ایران چندان موفق نبوده است، به دلایلی همچون: کسر بودجه و نیروی انسانی، ضعف جایگاه، عدم تعامل دستگاه‌ها و نهادها با یکدیگر و …. . اما عمده‌ترین دلیل مطابق مشاهدات مردمی دورزدن قوانین با فساد فردی و درون سازمانی یا با اعمال نفوذ (پول و قدرت) برای تأمین منافع شخصی بوده است. نمونۀ مجوزها و فعالیت‌های مخرب محیط زیست را به وفور می‌توان در طول رود و محور هراز در قالب برداشت‌های نامتعارف معادن شن و ماسه مشاهده کرد که می‌تواند یک یا چند مورد از دلایل بالا در مورد چرایی عدم برخورد با آنها صدق کند.
با این توضیحات به نظر می‌رسد که لازم است تا مسئولان در اظهارات رسمی خود دقت بیشتری داشته باشند تا با انتشار اخبار کذب فضای جامعه بیش از این مبهم و غیرقابل اعتماد نشود. با ارتقاء درجه و جایگاه افراد حساسیت در مواجهه با رسانه‌ها افزایش می‌یابد. تعریف نقش “مشاور رسانه‌ای و روابط عمومی” نیز به همین دلیل است. راس یک سازمان ماحصل کل عملکرد سازمان انسانی زیردست خود را نمایندگی می‌کند. تکرار گفته‌های قابل تکذیب و اظهارنظرهای یکباره صفر و صدی موجب می‌شود تا با تقویت شبهات سیاه‌نمایی نظیر آنچه در اینجا آورده شد، صلاحیت فردمسئول زیر سوال رفته، انگیزه پرسنل سازمان در ادامه خدمت صادقانه و انجام وظیفه در پایبندی به قوانین کاهش یافته و بدنه جامعه نماینده خود در حفظ طبیعت را ناکارآمد یافته و اضطرابی به تنش‌های دیگر افزوده شود. در فضای ناامیدی و عدم اطمینان ناشی از کذب و سیاه‌نمایی همگان ضرر خواهیم کرد.
[1] تیتر خبر ایسنا مورخ 97/05/14 :”معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست از موفقیت‌آمیز بودن طرح احیای جمعیت قزل‌آلای خال‌قرمز در رودخانه هراز از طریق حذف گونه مهاجم قزل‌آلای رنگین‌کمان خبر داد.” و تیتر شبکه خبر مورخ 98/05/18 :”طرح احیای قزل آلای خال قرمز”.
[2] نویسنده با فعالیت در پروژه «طرح منظر محور هراز» در طول دوسال گذشته با سازمان محیط زیست در ارتباط بوده است.
